2.2.3. Zorunlu Karşılık Oranları

TCMB, para politikası aracı ve makro ihtiyati bir araç olarak zorunlu karşılıkları kullanmaya devam etmektedir. Bankacılık sisteminin yükümlülüklerinin vadesinin uzamasını teşvik etmek amacıyla, 2013 yılı içinde zorunlu karşılık oranlarında değişiklik yapılmıştır. Türk lirası zorunlu karşılık oranları 1 yıla kadar olan vadelerdeki yükümlülükler için kademeli olarak 0,5 puan artırılmıştır (Grafik 21). Yabancı para zorunlu karşılık oranları 1 yıla kadar vadelerdeki mevduat ile 1 ve 3 yıla kadar uzun vadeli diğer yükümlülükler için kademeli olarak 0,5 puan artırılmıştır (Grafik 22). Söz konusu düzenlemeler ile Türk lirası ve yabancı para ağırlıklı ortalama zorunlu karşılık oranları sırasıyla yüzde 11 ve yüzde 11,9 seviyesine yükselmiştir.

Zorunlu karşılıkların daha sade bir yapıya kavuşturulması amacıyla 25 Aralık 2013 tarihinde 28862 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2013/15 sayılı Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ ile para politikası üzerinde doğrudan etkisi bulunmayan ve operasyonel süreçlerin etkinliğini azaltan küçük tutarlı birçok kalem zorunlu karşılık yükümlülüğü kapsamı dışına çıkarılmıştır. Böylelikle, zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerin hesaplanmasında yurt içi pasif toplamından belirli kalemlerin indirilmesi yöntemi yerine, doğrudan zorunlu karşılığa tabi kalemlerin dikkate alınması şeklinde bir yaklaşım benimsenmiştir. Söz konusu düzenlemeler 17 Ocak 2014 tarihli yükümlülük cetvelinden itibaren geçerlidir.

Kredi hacminde son dönemlerde meydana gelen artış ve özellikle bireysel taşıt kredisinde bankacılık sektörünün çok üzerinde gerçekleşen kredi büyümesi ile bankacılık sektörü dışı kredi kanallarının takibinin finansal istikrar açısından önemi dikkate alınarak finansman şirketleri 2013/13 sayılı Zorunlu Karşılıklar Hakkında Tebliğ ile 6 Aralık 2013 yükümlülük döneminden itibaren zorunlu karşılık kapsamına alınmıştır. Ayrıca 2013/14 sayılı Tebliğ ile bankalar uygulamasında olduğu gibi söz konusu şirketlere de ROM ile Türk lirası zorunlu karşılıkların döviz ve altın olarak tutulabilmesi imkânı sağlanmış ve finansman şirketlerinin 4 Ekim 2013 tarihinden önce oluşan yükümlülükleri vadeleri sonuna kadar zorunlu karşılık yükümlülüğünden muaf tutulmuştur.

2013 yılında hem kuruluş aşamasını tamamlamak hem de ROM’un etkinliğini artırmak amacıyla döviz rezerv opsiyonu oranlarına yüzde 30-35 ve yüzde 35-40 basamakları ilave edilmiş ve ilk dilim hariç diğer dilimlerde ROK kademeli olarak yükseltilmiştir. Bu dönemde altın rezerv opsiyonu oranlarına ise yüzde 15-20 basamağı ilave edilmiş ayrıca altın ROK’ları Mart ve Nisan aylarında ilk dilim hariç diğer dilimlerde 0,1 puan artırılmıştır. 2013 yılı sonu itibarıyla döviz ve altın rezerv opsiyonunun son dilimine denk gelen katsayılar sırasıyla 2,8 ve 2,5 düzeyindedir (Grafik 23 ve Grafik 24).

Bankalar, ROM imkânlarından büyük ölçüde ve istikrarlı olarak yararlanmaktadır. 20 Aralık 2013 tesis tarihi itibarıyla, sektör genelinde döviz imkânının kullanım oranı yüzde 89, altın imkânının kullanım oranı yüzde 84 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup, söz konusu imkânın kullanım oranı yüzde 74 dolayındadır.

Bankaların borçluluk düzeyini sınırlamayı amaçlayan kaldıraca dayalı zorunlu karşılık uygulaması 2013 yılında izleme amaçlı uygulamaya konmuş olup 2015 yılı son çeyreğine kadar kademeli olarak genişletilecek, borçlanma oranları aşırı düzeylere çıkan bankalara ek zorunlu karşılık uygulanacaktır. Sektörün kaldıraç oranı 2013 yılında yüzde 7,5 dolaylarında gerçekleşmiştir. Düzenleme gereği 2013 yılı son çeyrek ortalama kaldıraç oranı yüzde 3 ile 3,5 arasında kalan bankalar 2014 yılı ikinci çeyreğinden itibaren üç kademede 1-2 puan aralığında ilave olarak zorunlu karşılık tesis edecektir.