2023 Yılına Genel Bakış

PARA POLİTİKASI VE DEZENFLASYON

TCMB, dezenflasyonun en kısa sürede tesisi, enflasyon beklentilerinin çıpalanması ve fiyatlama davranışlarındaki bozulmanın kontrol altına alınması için 2023 yılı ikinci yarısında parasal sıkılaştırma süreci başlatmıştır. TCMB, parasal sıkılaştırma ile birlikte piyasa mekanizmasının işlevselliğini artırmak ve makro finansal istikrarı güçlendirmek amacıyla 2023 yılının ikinci yarısında mikro ve makroihtiyati politika çerçevesinde kapsamlı sadeleşme adımları atmıştır.

Parasal sıkılaştırmanın enflasyon üzerindeki etkileri 2023 yılının son çeyreğinden itibaren gözlenmeye başlamıştır. Son çeyrekte enflasyon sınırlı oranda yükselmiş ve enflasyonun ana eğilimi gerilemiştir. Fiyatlama davranışları temel mallarda görece daha kuvvetli düzelme işaretleri göstermiştir. Hizmet enflasyonu katılık gösterse de talep ve maliyet koşullarına daha duyarlı olan kalemlerde eğilim son çeyrekte yavaşlamıştır. Konut fiyatlarında ise süregelen aşırı artışlar yerini enflasyonun altında bir aylık yükselişe bırakmıştır. Böylelikle, 2023 yıl sonu enflasyonu yüzde 64,8 ile 2023 yılının son Enflasyon Raporu’nda paylaşılan tahminlerle uyumlu gerçekleşmiştir. Parasal sıkılaştırmanın yıllık enflasyon üzerindeki birikimli etkilerinin 2024 yılında daha fazla görüleceği değerlendirilmektedir. 2024 yılının ilk yarısında enflasyonda geçici yükselişler beklense de yılın ikinci yarısından itibaren dezenflasyon sürecinin belirginleşeceği öngörülmektedir. Sıkı para politikası duruşunun iç talepte dengelenme ve cari dengedeki kademeli iyileşme sürecini destekleyeceği ve Türk lirası varlıklara olan talebin güçlenerek artmasına katkıda bulunacağı tahmin edilmektedir.

Para politikasının finansal koşullar üzerindeki sıkılaştırıcı etkileri 2023 yılının son çeyreği itibarıyla başlarken, kredi büyümesi ve kompozisyonunda normalleşme gözlenmiştir. Bu bağlamda iç talebi artırarak enflasyon üzerinde risk oluşturan ve mayıs ayında zirve yapan bireysel kredilerin büyüme oranı yıl sonuna doğru tarihsel ortalamalara yakınsamıştır. Ticari kredi büyümesi ise yılın son çeyreğinde istikrar kazanmıştır. Diğer taraftan, politika faizi artışları, Türk lirası mevduat payının artırılmasına yönelik düzenlemeler ve miktarsal sıkılaştırma adımları ile birlikte mevduat faizleri artışa geçmiştir. Buna paralel olarak, Türk lirası cinsi mevduatların payı artarken kur korumalı mevduatların payı azalmıştır. Öte yandan, risk primi ve ima edilen kur oynaklığının azalmasıyla TL varlıklara yönelik portföy girişlerinde artış gözlenmiştir.

TCMB 2023 yılında, piyasa koşulları elverdiği müddetçe, rezervlerin güçlendirilmesi stratejisine devam etmiştir. Parasal sıkılaşma ve makroihtiyati çerçevede atılan sadeleşme adımları da rezervlerdeki artış eğilimini desteklemiştir.

YALIN, ETKİN VE ÇİFT YÖNLÜ İLETİŞİM

TCMB, fiyat istikrarını sağlama temel amacı doğrultusunda 2023 yılında da attığı kararlı adımlarını tüm paydaşlara anlatmak ve güven tesis etmek üzere yalın, şeffaf ve çift yönlü bir iletişim politikası yürütmeye devam etmiştir.

Para Politikası Kurulu kararları, Enflasyon Raporları, Finansal İstikrar Raporları, Aylık Fiyat Gelişmeleri, 2024 Para Politikası metni, para politikası ve makroihtiyati tedbirlere ilişkin adımlar ve TCMB tarafından yayımlanan istatistikler ile analizler, 2023 yılında da basın duyuruları ve diğer iletişim kanalları aracılığıyla kamuoyuna duyurulmuş ve sosyal medya hesapları bu amaçla aktif olarak kullanılmıştır.
Çift yönlü iletişim kapsamında 2023 yılında dört kez Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısı düzenlenmiş ve medya mensupları ile ekonomist ve analistlerin soruları yanıtlanmıştır.
Dezenflasyon sürecinin en kısa sürede tesisi için ilgili tüm paydaşlarla yüksek eş güdüm sağlama amacı çerçevesinde Başkan Hafize Gaye Erkan çeşitli ulusal ve uluslararası toplantılara katılım sağlayıp, mesleki kuruluş ve odalara ziyaretler gerçekleştirerek makroekonomik görünüm ile TCMB politikaları ve stratejilerini anlatmıştır.
Hesap verebilirlik ilkesinin bir gereği olarak Başkan Hafize Gaye Erkan TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda bir sunum gerçekleştirmiş ve Komisyon üyelerinin sorularını yanıtlamıştır.
TCMB çalışanlarının analizlerini kamuoyu ile paylaşabilmeleri, ekonomik gelişmelere dikkat çekmeleri ve konjonktürel çerçeveye zamanlı katkıda bulunabilmeleri amacıyla açılmış olan “Merkezin Güncesi” isimli kurumsal blog sayfasında yeni analizler yayımlanmış, TCMB politikalarının etkilerini ortaya koyan çalışmalarla bu platform zenginleştirilmiştir.
Sosyal medya stratejisi kapsamında, yalın ve anlaşılabilir bir dil ve zengin görsel içeriklerin desteğiyle paylaşımlarına devam eden TCMB, sosyal medya hesaplarını etkin bir şekilde kullanmıştır.
Fiyat istikrarının önemi ve dezenflasyon patikasının gidişatı konusunda farkındalık oluşturmak amacıyla “Herkes İçin Ekonomi” mikrositesinde yeni içerikler yayımlanmış olup bu platformu geliştirmek için çeşitli çalışmalar yürütülmeye devam etmektedir.

TEKNOLOJİ VE FİNANSAL ALTYAPIYI DAHA YOĞUN VE ETKİN KULLANMA

Kahramanmaraş ilimiz başta olmak üzere geniş bir coğrafyada etkili olan 6 Şubat deprem felaketi sonrasında civar illerde bulunan TCMB hizmet birimlerinin operasyonel kapasiteleri bölgenin ihtiyaçları için seferber edilmiş, depremden etkilenen bölgelerde nakit ile ödemelerin kesintisiz sürdürülmesi sağlanmıştır.
Bankalardan nakit tahsilat işlemlerine ve sayım sonuçlarına ilişkin bildirimler ve sorgulamalar web-servis altyapısına alınarak nakit işlemlerinde bilişim altyapısı güçlendirilmiştir.
Yapılan teknolojik yatırımlarla birlikte günlük banknot işleme kapasitemiz %23 artışla 44 bin 400 pakete çıkmıştır.
Beş yeni Merkezi Olmayan Nakit Yönetimi (MONY) deposu faaliyete alınmış olup stratejik ve yedek banknot deposu düzeylerinin yeter seviyede tutulması ile nakdin kaliteli ve temiz kupürlerden oluşan bir banknot kompozisyonu içinde tedavülü sağlanmıştır.
Bilişim Teknolojileri (BT) alanında, TCMB’nin vizyonuyla uyumlu olarak ihtiyaç duyulan teknolojik çözüm ve sistemlerin oluşturulmasına ve bu sistemlerin güvenliği ile sürekliliğinin sağlanması çalışmalarına devam edilmiştir.
TCMB’nin ihtiyaçlarına daha hızlı bir şekilde yanıt verebilmek, ortam alternatiflerini çoğaltarak sürekliliği yüksek seviyede tutmak ve sunulan hizmetleri uçtan uca izleyebilmek amacıyla TCMB teknoloji ve uygulama mimarisi dönüştürülmeye devam edilmiştir.
TCMB iş sürekliliğini artırmak amacıyla BT sistem ve uygulamalarının mevcut veri merkezlerine ek olarak farklı veri merkezlerinde de çalışabilmesi için gerekli altyapı iyileştirme çalışmalarına devam edilmiştir.
Siber güvenlik dayanıklılığımızı artırmak ve önleyici kontrollerimizi genişletmek amacıyla çalışmalar yapılmıştır.
TCMB İstanbul Finans Merkezi yerleşkesi BT altyapısı tesisine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir.
TCMB İnternet ve ödeme sistemleri uygulamalarının iletişim altyapıları yenilenmiştir.
TCMB tarafından işletilen yeni nesil 7/24/365 anlık ödeme sistemi FAST Sistemine ödemeler alanında rekabeti ve yenilikçiliği arttırmak, yeni ve katma değerli hizmetlerin sunulmasını sağlamak üzere 2023 yılında 10 Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşunun katılımı gerçekleştirilerek üye sayısı 36’ya çıkarılmıştır. FAST Sistemine gösterilen yoğun ilgi ve ödemeler ekosisteminin dinamik gereksinimleri göz önünde bulundurularak para transferlerinde FAST işlem tutar limiti 21 Aralık 2023 tarihi itibarıyla 50 bin TL’ye yükseltilmiştir. FAST işlem tutar limitinin kademeli olarak artışı planlanmaktadır. Diğer taraftan 2023 yılı içerisinde katman servis çalışmalarına devam edilerek KOLAS, Karekod ve SİPER kullanımının yaygınlaşması için çalışmalar yapılmış, Ödeme İste Katman Servisi geliştirilerek pilot kullanımla üretime alınmıştır.
Merkez Bankası Dijital Türk Lirası Araştırma Geliştirme Projesi kapsamında 2023 yılının ilk yarısında pilot testlere devam edilerek birinci faz tamamlanmıştır. TCMB bünyesinde gerçekleştirilen Ar-Ge çalışmalarının ve Dijital Türk Lirası İş Birliği Platformu paydaşlarıyla birlikte yürütülen birinci fazın bulguları ile projede benimsenen yaklaşımların paylaşıldığı Dijital Türk Lirası Birinci Faz Değerlendirme Raporu yayımlanmıştır.
Farklı ağlarda ve teknolojilerde birlikte çalışabilirlik, veri mahremiyetini koruyan uygulamalar, dağıtık defter platformu üzerinde ödeme sistemleri, yüksek performanslı mimariler, programlanabilir ödemeler ve dijital para simülasyonu konularında araştırma, geliştirme ve test faaliyetlerine devam edilmiştir. Dijital Türk lirasının ödemelerde kullanımına yönelik olarak programlanabilir ödemeler, e-Ticaret ödemeleri, uluslararası ödemeler, çevrim dışı ödemeler ve melez sistemler alanlarında çeşitli kavram ispatı çalışmaları yürütülmüştür.

ULUSAL VE ULUSLARARASI PAYDAŞLARLA EŞ GÜDÜM

Ulusal ve uluslararası paydaşlarla iş birliğinin güçlendirilmesi ve mevcut ilişkilerin derinleştirilmesi kapsamında TCMB, 2023 yılında da kendi görev ve yetki alanı çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmeye devam etmiştir. Bu kapsamda hem fiziki hem de çevrim içi olarak düzenlenen toplantı ve etkinliklere aktif katılım sağlanmış, böylece hem ikili hem de çok taraflı paydaşlarla etkileşimde bulunulmuştur.

Para politikalarına ilişkin zamanında, doğru ve etkin iletişim sağlanması amacıyla yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılar, ekonomistler, analistler ve portföy yöneticilerinin katılımıyla 76 yatırımcı toplantısı gerçekleştirilerek 304 kuruluş ile iletişim sağlanmıştır. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile eş güdüm içinde kredi derecelendirme kuruluşları ile yıl boyunca 6 toplantı düzenlenmiştir.
TCMB tarafından sekretarya faaliyetleri yürütülen ve İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) bünyesinde yer alan “İİT-İSEDAK Merkez Bankaları Forumu”nun beşinci toplantısı, TCMB ev sahipliğinde 24-25 Eylül 2023 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenmiştir. “İSEDAK Proje Finansmanı” kapsamında, İslam Ülkeleri İstatistik, Ekonomik ve Sosyal Araştırma ve Eğitim Merkezi (SESRIC) tarafından yürütülen proje; TCMB, Endonezya Merkez Bankası, Malezya Merkez Bankası ve Suudi Arabistan Merkez Bankası ortaklığında gerçekleştirilmiştir.
Uluslararası Para Fonu (IMF), üye ülkelerin ekonomik ve mali politikalarının izlenmesi ve uluslararası para sisteminin gözetimi görevi çerçevesinde ülkemizi ziyaret etmiş, bu kapsamda TCMB heyeti 25-29 Eylül 2023 tarihleri arasında Madde IV toplantılarına katılım sağlamıştır.
G20, IMF ve Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından düzenlenen uluslararası toplantılara yönelik çalışmalara devam edilmiş ve toplantılar kapsamında iç ve dış paydaşlar ile eş güdüm sağlanarak TCMB temsil edilmiştir.
Finansal sektörün çevre ve iklim değişikliği risklerinin yönetimine yönelik iş birliği ağı olan Finansal Sistemi Yeşillendirme Ağı (Network for Greening the Financial System-NGFS) çalışmalarına katkı sağlanmıştır. İklim değişikliği ve merkez bankacılığı konularındaki NGFS raporlarının yazımında aktif rol alınmıştır. Ayrıca, G20 Sürdürülebilir Finans Çalışma Grubu’na katkıda bulunulmuştur.
Kurumsal yetkinliğin gelişimine katkı sağlanması ve teknik kapasitenin geliştirilmesi amacıyla merkez bankacılığı alanında dünya gündeminde öne çıkan konularda TCMB ile farklı coğrafyalardan 31 merkez bankası arasında 57 etkinlik organize edilmiş, bunların 6 tanesi fiziksel ziyaret olarak gerçekleştirilerek faaliyetlerden alınan faydanın en üst seviyeye çıkarılması hedeflenmiştir. Teknik düzeydeki iş birliğinin yanı sıra partner merkez bankaları ve ülkemizde bulunan yabancı misyonların üst düzey temsilcileriyle de görüşülmüş ve TCMB ile partner ülkeler arasındaki ilişkilerin her seviyede derinleştirilmesine katkı sağlanmıştır.
Ülkemizin Avrupa Birliğine katılım süreci çerçevesinde TCMB kendi görev ve yetki alanında kalan alanlarda gereken katkıyı sağlamış, ayrıca Ekonomik ve Mali Diyalog süreci, Aday Ülkeler Ekonomik Tahmin ve 4 No’lu Ekonomik ve Parasal Konular, Sermaye Hareketleri ve İstatistik Alt Komitesi toplantılarında TCMB aktif katılımcı olarak yer almıştır.

KÜLTÜREL, SANATSAL VE SOSYAL DUYARLILIĞA SAHİP OLMA

TCMB, temel görev ve yetkilerini sürdürmekle birlikte kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri gerçekleştirmiş, çeşitli bağış ve yardımlar ile akademik çalışmalara katkıda bulunmaya devam etmiştir.

Merkez Bankası Derince Anadolu Lisesi mezunlarına verilen karşılıksız eğitim bursu uygulamasına devam edilmiş, başarılı öğrencilerin ödüllendirildiği bir mezuniyet töreni düzenlenmiştir.
2023 yılı içerisinde kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri kapsamında kamu kurumlarına bilişim cihazları ve kitap yardımında bulunulmuştur.
Ülkemizde meydana gelen 6 Şubat depremleri ile ilgili yardım kampanyasına katkı sağlanmış ve arama kurtarma çalışmalarına destek verilmiştir.

ÖDEMELER ALANININ ETKİNLİĞİNİ ARTIRMA

TCMB, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve gözetimini sağlamak ve gereken düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dahil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek amacı doğrultusunda finansal altyapıyı güçlendirici adımlar atmaya devam etmiştir.

Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarına Topluluk Bulutu Hizmeti Sunan Dış Hizmet Sağlayıcılara İlişkin Rehber TCMB Genel Ağ sitesinde yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
1 Aralık 2021 tarih ve 31676 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı İle Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik” (Ödeme Hizmetleri Yönetmeliği) ile “Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğ”de bazı değişiklikler yapılmış olup bu değişiklikler 7 Ekim 2023 tarih ve 32332 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
1 Aralık 2023 tarihi itibarıyla Ödeme Hizmetleri Veri Paylaşım Servisleri (ÖHVPS) API Standardında 1.0.2 sürümünden 1.1.0 sürümüne geçilmiş, ÖHVPS GEÇİT Altyapısının yaygınlaşma süreci devam etmiştir. Bu kapsamda mevcut fonksiyonlardaki iyileştirmeler yanında standarda Olay Bildirim Servisleri ile Ayrık Güçlü Kimlik Doğrulama eklenmiştir. Mevcut durumda 16 HHS ve 19 YÖS bulunmaktadır.
TR Karekod ile ilgili teknik altyapının oluşturulması süreci takip edilmiş ve TR Karekod ile yapılan ödemelerin yaygınlaştırılması konusunda başta Bankalararası Kart Merkezi (BKM) olmak üzere ilgili paydaşlarla birlikte eş güdüm içerisinde çalışmalar yürütülmüştür.
İşyeri Kayıt Sistemi’ne (İKS) katılım konusunda geçiş süreci tamamlanmış ve BKM koordinasyonunda ödeme hizmeti sağlayıcılarının katılımıyla yürütülen çalışmalar sonucunda Veri Paylaşım Servisleri akışları hayata geçirilmiştir.