1. Bölüm: Genel Bilgiler
Fotoğraf: TCMB tarafından düzenlenen “Ekonomi ve İnsan” temalı Uluslararası Fotoğraf Yarışmasında sergilenen Merve Arslan’ın “Veriler” adlı eseri
30 Haziran 1930 tarihinde anonim şirket statüsünde kurulan TCMB, 3 Ekim 1931 tarihinde Ankara’da faaliyetlerine başlamıştır. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası A.Ş.’nin sermayesi 25.000 TL olup 250.000 adet hisseden oluşmaktadır.
1211 sayılı TCMB Kanunu uyarınca, TCMB hisseleri (A), (B), (C) ve (D) olmak üzere dört sınıfa ayrılmıştır. Bu hisselerden;
- (A) sınıfı hisseler, sermayenin %51’inden aşağı düşmemek koşuluyla münhasıran Hazine’ye,
- (B) sınıfı hisseler, Türkiye’de faaliyette bulunan millî bankalara,
- (C) sınıfı hisseler, 15.000 hisseyi geçmemek üzere milli bankalar dışında kalan diğer bankalarla imtiyazlı şirketlere,
- (D) sınıfı hisseler ise Türk ticaret müesseselerine ve Türk vatandaşlığını haiz tüzel ve gerçek kişilere
tahsis edilmiştir.
2023 yıl sonu itibarıyla, sermayenin %55,12’si (A) sınıfı, %23,25’i (B) sınıfı, %2,51’i (C) sınıfı ve %19,12’si ise (D) sınıfı hisselerden oluşmakta olup, hissedarlar arasında imtiyazlı şirket bulunmamaktadır.
Türkiye’de Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM)’ne ait olan para basma yetkisi TBMM tarafından süresiz olarak TCMB’ye devredilmiştir. Bu doğrultuda, ülkemizde banknot basma ve ihraç imtiyazı tek elden TCMB’ye aittir.
25 Nisan 2001 tarihinde 1211 sayılı TCMB Kanunu’nda yapılan değişiklik ile TCMB’nin temel amacı fiyat istikrarını sağlamak olarak belirlenmiştir. TCMB’ye, bu amaca yönelik para politikasını ve kullanacağı para politikası araçlarını doğrudan belirleme yetkisi verilmiştir. Bu çerçevede TCMB araç bağımsızlığına sahiptir. Diğer yandan TCMB, finansal sistemde istikrarı sağlayıcı, para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almaktadır. Bununla birlikte TCMB, fiyat istikrarını sağlama amacı ile çelişmemek kaydıyla hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını desteklemekle görevlendirilmiştir.
TCMB’nin 2023 yılı sonu itibarıyla yurt içinde 18 Genel Müdürlüğü ve çeşitli illerde faaliyet gösteren 21 Şubesi bulunmaktadır. Ayrıca TCMB’nin T.C. Dışişleri Bakanlığı yurt dışı teşkilatının Frankfurt, Londra, New York ve Doha temsilcilikleri bünyesinde ekonomi müşavirlikleri ve ataşelikleri ile OECD Daimi Temsilciliği nezdinde ekonomi müşavirliği bulunmaktadır. TCMB, 3.835 çalışanı ile dünyadaki ve ülkemizdeki gelişmeleri yakından takip etmekte, dünyadaki trendlere uyum sağlayabilmek için yapısal olarak sürekli bir şekilde yenilenmekte, Kanun ile kendisine verilen görev ve yetkiler çerçevesinde ve üstün sorumluluk bilinciyle faaliyetlerine devam etmektedir.