2.2 Para Politikasının Operasyonel Çerçevesi

2.2.1 Türk Lirası Likidite Yönetimi

2023 yılında TCMB fonlaması, Açık Piyasa İşlemleri (APİ) ile döviz ve altın karşılığı gerçekleştirilen swap işlemleriyle gerçekleştirilmiştir. Bu kapsamda, 2023 yıl başı itibarıyla 883,4 milyar TL olan swap işlem tutarı, yaklaşık olarak 506,5 milyar TL artış göstererek, 29 Aralık 2023 tarihi itibarıyla 1.389,9 milyar TL seviyesine yükselmiştir. 2023 yıl başı itibarıyla 167,8 milyar TL olan net APİ ise 531 milyar TL azalış göstermiş ve 29 Aralık 2023 itibarıyla piyasadan APİ yoluyla net 363,2 milyar TL sterilize edilmiştir. 2023 yılında, miktarsal sıkılaştırma kapsamında gerçekleştirilen zorunlu karşılık düzenlemeleri, para tabanı gelişmeleri ile T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın net iç borçlanma tutarındaki artış sistemin fonlama ihtiyacını artıran etmenler olurken; kur korumalı mevduat işlemleri, ihracat bedelleri, reeskont kredileri, diğer döviz kazandırıcı işlemler ve doğrudan DİBS alımları ise sistemin fonlama ihtiyacını azaltan unsurlar olmuştur. Sistemin fonlama ihtiyacı, zorunlu karşılık düzenlemeleri ve TCMB kaynaklı TL döviz işlemlerinin etkisiyle 2023 yılı boyunca dalgalı bir seyir izlemiştir. 2023 yılı başına göre sistemin fonlama ihtiyacı, 24,5 milyar TL azalarak 29 Aralık 2023 itibarıyla 1.026,7 milyar TL seviyesinde gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.1.1).

Kur Korumalı Mevduat (KKM) kur farkı ödemeleri ve TL karşılığı döviz işlemleri nedeniyle 2023 yılının ikinci yarısından itibaren, bazı dönemlerde sistemde TL likidite fazlası oluşmuş ve TCMB APİ’de net borç alan konumuna geçmiştir. Oluşan likidite fazlası parasal aktarım mekanizmanın etkinliğini artırmak amacıyla çeşitli araçlarla sterilize edilmiştir.

Bu kapsamda;

• KKM hesaplarına Zorunlu Karşılık (ZK) getirilmiş, ardından ZK oranları vadeye göre farklılaştırılarak artırılmıştır.
• Döviz cinsinden mevduata TL cinsinden tesis edilmek üzere ilave ZK uygulaması getirilmiştir.
• 22 Aralık 2023 tarihinden itibaren TL depo alım ihaleleri düzenlenmeye başlanmıştır.

Likidite yönetiminde araç çeşitliliğinin ve operasyonel esnekliğin korunabilmesi için APİ portföyünde yeterli miktarda menkul kıymet bulundurulması gerekliliği kapsamında, 2023 yılının ilk yarısında geleneksel ihale yöntemiyle düzenlenen ihaleler ile nominal 39 milyar TL DİBS, piyasa yapıcılığı doğrudan alım imkânı kapsamında düzenlenen ihaleler ile nominal 55,5 milyar TL tutarında DİBS alımı olmak üzere toplam nominal 94,5 milyar TL tutarında menkul kıymet alımı gerçekleştirilmiştir. Kotasyon yöntemiyle düzenlenen doğrudan alım ihaleleriyle ise nominal 8,8 milyar TL tutarında menkul kıymet alımı gerçekleştirilmiştir. 2023 yılının ikinci yarısında, miktarsal sıkılaştırma adımları çerçevesinde doğrudan alım ihalelerine ara verilmiştir.

2.2.2 Yabancı Para Likidite Yönetimi

2023 yılında dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına devam edilmiştir. Dolayısıyla, döviz kurları serbest piyasa koşullarında, arz ve talep dengesine göre belirlenmektedir. TCMB döviz kurlarının seviyesine ilişkin herhangi bir hedefi gözetmemektedir. Bununla birlikte TCMB, döviz piyasasının etkin bir şekilde çalışabilmesi ve sağlıklı fiyat oluşumlarının desteklenmesi amacıyla döviz kuru gelişmelerini ve buna ilişkin risk faktörlerini yakından takip etmeye ve gerekli önlemleri alarak ilgili araçları kullanmaya devam etmiştir. Bu kapsamda, ihracatçı dövizlerinin TCMB’ye satışı ile elde edilen likiditenin bir kısmı piyasa ihtiyaçları çerçevesinde likidite açığının karşılanması amacıyla piyasaya arz edilirken, 3 Temmuz 2023 tarihinden itibaren, döviz veya altın hesaplarından TL mevduat ve katılma hesaplarına dönüşümün desteklenmesi kapsamında açılan hesapların vade tarihlerinde döviz piyasasında oluşabilecek likidite ihtiyacı TCMB tarafından bankalara TL karşılığı doğrudan döviz satımı ile karşılanmaya başlanmıştır.

2023 yılında TCMB taraflı döviz karşılığı TL swap işlemleri çerçevesinde kotasyon yöntemiyle bir hafta vadeli, geleneksel ihale yöntemiyle ise iki hafta, bir ay, iki ay ve üç ay vadeli fonlama sağlanmıştır. 29 Aralık 2023 tarihi itibarıyla, geleneksel ihale yöntemiyle gerçekleştirilen döviz karşılığı TL swap işlemleri stok miktarı 41,8 milyar ABD doları, kotasyon yöntemiyle gerçekleştirilen döviz karşılığı TL swap piyasası işlemleri stok miktarı ise 4 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir.

BİST Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası’nda (VİOP) TL uzlaşmalı vadeli döviz işlemlerine 2023 yılında da devam edilmiş, araç çeşitliliğinin artırılması amacıyla, 14 Nisan 2023 tarihinde TCMB nezdinde de TL uzlaşmalı vadeli döviz satım işlemlerine başlanmıştır. Haziran ayında 9,6 milyar ABD dolarına ulaşan TCMB toplam kısa pozisyon tutarı, yılın geri kalan kısmında kademeli olarak azaltılarak 29 Aralık 2023 tarihi itibarıyla 157 milyon ABD doları seviyesine gerilemiştir.

Bankaların likidite yönetimindeki etkinliğin artırılması ve altın cinsi tasarrufların finansal sisteme dâhil edilmesine katkı sağlanması amacıyla TL ve döviz karşılığı altın swap işlemlerine 2023 yılında da devam edilmiştir. 29 Aralık 2023 tarihi itibarıyla kotasyon yöntemi ile gerçekleştirilen TL karşılığı altın swap piyasası stok miktarı net 14,6 ton, döviz karşılığı altın swap piyasası stok miktarı net 19,3 ton ve altın karşılığı TL swap ihalesi stok miktarı net 31,4 ton seviyesinde gerçekleşmiştir. Satım yönlü döviz karşılığı altın swap piyasası işlemleri kaynaklı stok ise bulunmamaktadır. 2023 yılında yurt içinde artan fiziki altın talebinin bir kısmı BİST Kıymetli Madenler ve Taşlar Piyasasında gerçekleştirilen altın işlemleri ve lokasyon swap işlemleriyle TCMB tarafından karşılanmıştır. Ayrıca, rezerv biriktirme amaçlı olarak TL karşılığında cevherden üretilen altın alım işlemlerine de devam edilmiştir.

2023 yılında küresel faiz oranlarındaki gelişmeler doğrultusunda teminat döviz depo alım faiz oranları ABD doları için tüm vadelerde kademeli olarak %4,25’ten %5,50’ye, euro için tüm vadelerde kademeli olarak %2,50’den %4,00’a yükseltilmiştir. Bankaların TCMB’den alabilecekleri döviz depolarının faiz oranları ise ABD doları için 1 hafta vadede kademeli olarak %6,75’ten %7,75’e, 1 ay vadede ise %7,50’den %8,50’ye, euro için 1 hafta vadede kademeli olarak %4,50’den %6,00’ya, 1 ay vadede ise %5,00’dan %6,50’ye yükseltilmiştir.

2.2.3 Zorunlu Karşılıklar ve Menkul Kıymet Tesisi

2022 yılında Yabancı Para (YP) mevduattan KKM hesaplarına geçişe yönelik adımlar ön plandayken 2023 yılında TL mevduat hesaplarının önceliklendirilmesine odaklanılmıştır.

TCMB 2023 yılının ikinci yarısında parasal sıkılaşma süreciyle uyumlu olarak piyasa işlevselliğinin artırılması ve parasal aktarım mekanizmasının güçlendirilmesi kapsamında mikro ve makroihtiyati politika çerçevesinde ZK ve menkul kıymet tesisi uygulamalarına yönelik olarak kapsamlı sadeleşme adımları atmıştır. 2023 yılının son çeyreğinde YP mevduat için tesis edilmesi gereken ZK üzerinden komisyon alınması uygulaması ile TL mevduat tercihinin önceliklendirilmesi kapsamında politikalar desteklenmiştir.

Bu çerçevede toplam mevduat içerisinde TL mevduatın payında artış, KKM hesaplarından TL mevduat hesaplarına geçiş, seçici kredi ve miktarsal sıkılaşma politikaları yürütülmüştür. KKM bakiyesindeki azalış belirginleşirken, finansal sistemde oluşan likidite fazlası parasal aktarım mekanizmanın etkinliğini artırmak amacıyla çeşitli araçlarla sterilize edilmiştir. Ayrıca YP yükümlülükler üzerinden menkul kıymet tesis yükümlülüğü kademeli olarak azaltılmış, mevcut durumda ek bir menkul kıymet talebi yaratmayacak düzeye gelmiştir.

6 Şubat 2023 tarihinde meydana gelen depremin olumsuz etkilerinin azaltılması ve toparlanmaya katkı sağlamak amacıyla deprem bölgesine yönelik 31 Ağustos 2023 tarihine kadar kullandırılan kredilerin ZK ve menkul kıymet düzenlemelerinden muaf tutulmasına karar verilmiştir. Söz konusu uygulamanın geçerlilik süresi önce 1 Ocak 2024 ve ardından Haziran 2024 tarihine kadar uzatılmıştır.

2023 yılında ZK uygulaması kapsamında uzun vadeli TL mevduatın önceliklendirilmesi ve KKM ve YP mevduatın ZK yükümlülüklerinin artırılması yönünde adımlar atılmıştır. Öte yandan, yurt dışından temin edilen kaynak niteliğindeki kalemlerdeki artış için ZK oran muafiyeti uygulanmıştır.

20 Ocak 2023 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere TL mevduatın vadesinin uzamasını teşvik etmek amacıyla üç aydan uzun vadeli TL mevduat için ZK oranları yüzde sıfır olarak belirlenmiştir. Ayrıca, yurt dışından doğrudan temin edilen altı aydan uzun vadeli YP yükümlülüklerdeki artış için öncelikle 2023 yıl sonuna kadar ardından 2024 yıl sonuna kadar ZK oranlarının yüzde sıfır olarak uygulanmasına karar verilmiştir.

TL mevduatın önceliklendirilmesi ve artan likiditenin sterilizasyonu kapsamında ilk olarak 21 Temmuz 2023 tarihinden itibaren olmak üzere kur/fiyat koruma desteği sağlanan hesaplar için yüzde sıfır olan ZK oranı %15’e çıkarılmıştır. Ardından, vadeye göre farklılaştırılarak 1 Eylül 2023 tarihinden geçerli olmak üzere ZK oranı 6 aya kadar (6 ay dâhil) vadeli olan KKM hesaplarında %25 ve daha uzun vadelilerde olanlar için ise %5 olarak belirlenmiştir. 27 Ekim 2023 tarihinden geçerli olmak üzere söz konusu oranlar tüm vadelerde 500 baz puan oranında artırılmıştır.

YP ZK oranlarına ilişkin olarak ise 18 Ağustos 2023 tarihinden geçerli olmak üzere YP yükümlülüklerde vadesiz ve 1 aya kadar vadeli mevduat (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu ve kıymetli maden depo hesapları hariç) %25 olarak uygulanan ZK oranı %29’a çıkarılmıştır. 27 Ekim 2023 tarihinden geçerli olmak üzere YP cinsinden mevduat (yurt dışı bankalar mevduatı ve kıymetli maden depo hesapları hariç) için ZK oranları tüm vadelerde 100 baz puan artırılmış, söz konusu yükümlülükler için TL cinsinden tesis edilmek üzere tüm vadelerde %4 oranında ilave ZK uygulanmaya başlanmıştır. 2023 yılının ikinci çeyreğinde uygulanmaya başlanan KKM dahil TL payına göre 500 baz puan ilave YP ZK uygulamasında öncelikle hedef oran indirilmiş ardından sadeleşme adımları kapsamında 18 Ağustos 2023 tarihinden geçerli olmak üzere uygulama sonlandırılmıştır.

Sadeleşme adımları kapsamında 24 Kasım 2023 tarihinden itibaren finansman şirketlerince kullandırılan TL cinsinden nakdi krediler üzerinden %20 oranında ZK tesis edilmesi uygulaması sonlandırılmıştır.

2022 yılı sonunda duyurulduğu şekilde 23 Haziran 2023 tarihi itibarıyla TL ZK’ların altın cinsinden tesis edilmesi imkânı olan Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) sonlanmıştır.

22 Aralık 2023 yükümlülük tarihi itibarıyla TL ve YP ağırlıklı ortalama ZK oranları sırasıyla %11,9 ve %22,8 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.1 ve Grafik 2.2.3.2).

22 Aralık 2023 yükümlülük tarihi itibarıyla zorunlu karşılığa tâbi TL cinsinden yükümlülük tutarı 8.519 milyar TL, YP cinsinden yükümlülük tutarı ise 8.2421 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. 5 Ocak 2024 tesis tarihi itibarıyla para cinsinden yükümlülükler için 64,2 milyar ABD doları tutarında döviz ve 7,4 milyar ABD doları tutarında altın tesisi bulunmaktadır. 5 Ocak 2024 tesis tarihi itibarıyla YP cinsinden mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu ve kıymetli maden depo hesapları hariç) için TL cinsinden tesis edilmesi gereken ilave ZK tutarı 190,8 milyar TL’dir (Grafik 2.2.3.3 ve Grafik 2.2.3.4)

Menkul kıymet uygulamasında sadeleşme adımları çerçevesinde yılın ikinci yarısında temel olarak dönüşüm oranına ve KKM dahil TL payına göre ilave menkul kıymet oranları sonlandırılmış, yükümlülükler için tesis oranı indirilmiş, aylık kredi kullandırımı ve reel sektörce ihraç edilen menkul değer alımları üzerinden menkul kıymet tesisi sonlandırılmış, harcama mukabili olmayan krediler üzerinden yükümlülük uygulaması kaldırılmış, bankaların ve faktoring şirketlerinin akım kredi kullandırımı/faktoring alacağı üzerinden faiz/kâr payı oranına göre tesis sonlanmıştır.

Menkul kıymet uygulaması kapsamında şubat ayından itibaren geçerli olmak üzere YP yükümlülükler için menkul kıymet tesis oranı %5’ten %10’a yükseltilmiş, haziran ayında mikro ve makroihtiyati politika çerçevesinin etki analizlerine dayanarak ve kademeli bir anlayışla sadeleştirilmesi kapsamında önce %10’dan %5’e, ardından Kasım ayından itibaren geçerli olmak üzere %4’e indirilmiştir. Ayrıca, yılın ikinci yarısında YP mevduat hesaplarından KKM hesaplarına dönüşüme göre ilave ve KKM dahil TL mevduat payına göre ilave menkul kıymet tesis uygulamaları sonlandırılmıştır.

Makro finansal istikrarın güçlendirilmesine katkı sağlanması amacıyla menkul kıymet uygulamasında KKM hesaplarından vadeli TL mevduata geçiş, bu hesapların belirli oranlarda yenilenmesi ve KKM hariç TL mevduat oranında artış hedefi getirilmiş, Ekim ayında söz konusu hedefler menkul kıymet tesisi uygulamasından da çıkarılarak YP mevduat için tesis edilen ZK’lar üzerinden komisyon alınması uygulamasına dahil edilmiştir.

Akım kredi kullandırımına, kredi faiz oranına ve kredi büyüme oranına göre menkul kıymet tesis uygulamalarında kademeli olarak sadeleşmeye gidilmiştir.

Ekim ayında bankalarca kullandırılan TL ticari krediler üzerinden %30 oranında menkul kıymet tesisi uygulaması ve bu uygulamadan muaf tutulan kredi türlerinin harcama mukabili belge uygulaması sonlandırılmıştır. Ayrıca, bankalarca satın alınan reel kesimin ihraç ettiği menkul değerler üzerinden %30 oranında menkul kıymet tesisi uygulaması da kaldırılmıştır.

Nisan ayında kredi faiz oranına göre ikinci kademe için %90 olarak uygulanan menkul kıymet tesis oranı %150’ye çıkarılmış, Temmuz ayında ihracat ve yatırım kredileri hariç TL ticari kredilerde faiz oranına göre uygulamada birinci kademe kaldırılmış ve tek kademe olarak uygulanmaya başlanmış, Ağustos ayında tüm kredilerde tek kademe uygulamasına geçilmiştir. Ekim ayında bankaların ihracat ve yatırım hariç TL ticari kredileri ile faktoring şirketlerinin faktoring alacakları için faiz/kâr payı oranına göre menkul kıymet tesisi uygulaması kaldırılmıştır. Bahse konu uygulama 2023 yıl sonunda tüm kredi türleri için sonlanmıştır.

Parasal sıkılaştırma süreciyle birlikte seçici kredi ve miktarsal sıkılaştırma kararları kapsamında Ağustos ayında aylık %3 kredi büyümesine göre menkul kıymet tesisi uygulamasında TL ticari krediler için aylık büyüme sınırı %2,5’e, taşıt kredilerinde %2’ye indirilmiş ve ihtiyaç kredilerinde büyüme sınırı %3 olarak korunmuştur. İhracat, yatırım, tarım ve esnaf kredileri ile kamu kurum ve kuruşlarına kullandırılan krediler bu sınırlandırmanın dışında tutulmuştur. Söz konusu uygulamanın süresi Aralık 2023’ten Haziran 2024’e kadar uzatılmıştır.

Tablo 2.2.3.1: Menkul Kıymet Tesis Oranları (%, Hesaplama Dönemleri İtibarıyla)

2.2.4 Reeskont Kredileri

İhracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredileri, ihracatçı firmalara uygun maliyetlerle finansman sağlanması amacıyla TCMB Kanunu’nun 45’inci maddesi çerçevesinde ihracatçılar ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerde bulunan firmalara döviz ve TL üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 360 güne kadar vadeli ve senedin TL karşılığı üzerinden aracı bankalar vasıtasıyla kullandırılmakta, kredilerin TCMB’ye geri ödenmesi senedin düzenlendiği para birimine bağlı olarak döviz ya da TL cinsinden yapılmaktadır.

1 Ocak 2023 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere reeskont kredilerinin toplam limiti ABD Doları cinsinden Türk lirasına dönüştürülerek 405 milyar TL olarak belirlenmiştir.

Firma bazında kredi limitleri Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmelerde (KOBİ) 25 Mayıs 2023 tarih ve 32201 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Küçük ve Orta Büyüklükteki İşletmeler Yönetmeliği”nin 5’inci maddesinin birinci fıkrasının (a), (b) ve (c) bentlerinde mikro, küçük ve orta büyüklükteki işletmeler için belirlenen azami yıllık net satış hasılatı veya mali bilançosu tutarlarının yarısı, döviz kazandırıcı hizmet sunan firmalar, aracı ihracatçı firmalar ve savunma sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar için 4 milyar 500 milyon TL ve diğer firmalar için 2 milyar 500 milyon TL olarak belirlenmiştir.

2023 yılı içerisinde reeskont kredileri uygulamasında aşağıda belirtilen değişiklikler yapılmıştır:

• Ülkemizde meydana gelen deprem/afet bölgesindeki illerde (Adana, Adıyaman, Diyarbakır, Hatay, Gaziantep, Kahramanmaraş, Kilis, Malatya, Osmaniye, Şanlıurfa) kurulu firmaların 6 Şubat 2023 (dahil) ila 30 Nisan 2023 (dahil) tarihleri arasındaki ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredileri ile yatırım taahhütlü avans kredileri geri ödemelerine 180 güne kadar faizsiz olarak vade uzatımı imkânı tanınmıştır. 6 Şubat 2023 (dahil) tarihi öncesinde kullanılmış olan ihracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredilerine 6 ay ilave ihracat ve döviz kazandırıcı hizmet taahhüdü kapatma süresi verilmiştir.
• 25 Temmuz 2023 tarihi itibarıyla ihracatçıların finansmana erişimini desteklemek amacıyla;
• Reeskont kredilerinin günlük limiti 1,5 milyar TL’ye yükseltilmiştir.
• Reeskont kredilerinde KOBİ payının artırılmasına ve kullandırımlarda ihracat artış performansının dikkate alınmasına karar verilmiştir.
• Sadeleşme süreci kapsamında reeskont kredilerine erişim şartlarını kolaylaştırmak amacıyla reeskont kredisi kullanımında %30 ilave ihracat bedeli satış koşulu kaldırılmıştır. Reeskont kredi vadesi boyunca verilen döviz almama taahhüdünden, ithalat ödemeleri kapsamındaki döviz alımları istisna tutulmuştur.
• 12 Eylül 2023 tarihi itibarıyla seçici kredi kullanımını ve ihracatçıların finansmana erişimini desteklemek amacıyla reeskont kredisi günlük limiti 1,5 milyar TL’den 3 milyar TL’ye yükseltilmiştir.
• 22 Eylül 2023 tarihi itibarıyla TL reeskont kredilerine uygulanan faiz oranlarının iskonto oranı yerine spot kredi maliyetini yansıtacak biçimde uygulanabilmesini teminen; kredilere politika faizi yerine belirlenen formül esas alınarak hesaplanan faiz oranı uygulanmaya başlanmıştır.
• 23 Kasım 2023 tarihi itibarıyla reeskont kredilerinde iskonto oranı azami %25,93’te sabit tutulmuştur.

2023 yılında 57,45 milyar TL’lik bölümü YP, 340,67 milyar TL’lik bölümü TL cinsinden olmak üzere toplam 398,12 milyar TL reeskont kredisi kullandırılmıştır.

2023 yılı içerisinde Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında gerçekleştirilecek ticaret veya yatırım faaliyetlerinin yerel para ile finansmanı amacıyla yaklaşık 721,12 milyon Çin yuanı (100,2 milyon ABD doları) tutarında ve Birleşik Arap Emirlikleri (BAE) ile gerçekleştirilecek ticaret veya yatırım faaliyetlerinin ulusal paralar ile finansmanı amacıyla yaklaşık 136,68 milyon BAE dirhemi (37,21 milyon ABD doları) tutarında para takası anlaşmaları kaynaklı reeskont kredisi kullandırılmıştır.

2.2.5 Avans Kredileri

Yatırım Taahhütlü Avans Kredileri (YTAK), TCMB Kanunu’nun 45’inci maddesi çerçevesinde bankalar aracılığıyla azami ilk 2 yılı anapara ödemesiz ve azami 10 yıl vadeli olarak TL cinsinden düzenlenmiş senetlerin avansa kabulü karşılığında cari açığı azaltıcı etkiye sahip yatırımların finansmanı için yatırımcı firmalara kullandırılmaktadır. 5 Haziran 2020 yılında yürürlüğe giren ilk Yatırım Taahhütlü Avans Kredisi/Finansmanı kapsamında kredilere TCMB politika faizi - 150 baz puan uygulanmış, anılan yatırım programı ile sürdürülebilir fiyat istikrarı ve finansal istikrar amaçları ile uyumlu olarak; verimliliği yüksek, ithalatı azaltan ve ihracatı destekleyen yatırımların teşvik edilmesi, dışa bağımlılığın ve cari açık sorununun azaltılması ve sürdürülebilir büyümenin desteklenmesi amaçlanmıştır. 24 Kasım 2023 tarihinde yürürlüğe giren yeni YTAK programı ile yatırım kredileri ile büyük ölçekli, yüksek teknolojili ve stratejik yatırımların hayata geçirilmesi amaçlanmaktadır. Yeni program ile YTAK toplam limiti yıllık 100 milyar TL olarak belirlenmiştir.

Aralık 2023 tarihi itibarıyla YTAK uygulamasında aşağıda belirtilen değişiklikler yapılmıştır:

24 Kasım 2023’te yürürlüğe konulan yeni YTAK programı:

• Yeni YTAK programı kapsamında başvurular, T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yatırımların hayata geçirilmesi için gerekli teknik yeterlilik ve kapasite açısından değerlendirdiği bir süreç ile başlamaktadır. Süreç sonrasında alınan Teknoloji/Strateji Puanı (TSP) ve gerekli diğer belgelerle aracı bankalar kanalıyla TCMB’ye başvuruda bulunulacak ve TCMB değerlendirmesi ile başvuru sonuçlandırılacaktır.
• Minimum yatırım tutarı 1 Milyar TL olarak belirlenmiştir. Yatırım için tahsis edilecek kredi tutarı, firma bazında azami kullanım limiti olan 5 milyar TL’den fazla olmamak kaydıyla, toplam yatırım tutarının azami %70’i ile sınırlandırılmıştır.
• Toplam yatırım tutarının en az %20’si oranında öz kaynakla finansman sağlanması hükme bağlanmıştır.
• TCMB’nin yatırımın enflasyonu ve cari açığı düşürücü etkisinin olumsuz olarak değerlendirdiği yatırımlara kredi kullandırılmayacağı düzenlenmiştir.
• TSP’si bulunmayan ancak TCMB tarafından enflasyon veya cari açığı düşürücü etkisinin olumlu olduğu değerlendirilen yatırımlara da aracı bankalar vasıtasıyla doğrudan TCMB’ye başvuru yapılarak YTAK kullandırılabilecektir.
• YTAK kredilerinde uygulanacak faiz/kâr payı oranı TSP’ye göre belirlenmektedir. TSP’si 85 ve üzeri olan veya TSP belgesi olmaksızın TCMB’nin uygun bulduğu yatırımlara %23, TSP’si 85’in altındaki yatırımlara ise %30 faiz/kâr payı oranı uygulanacaktır.
• Yatırım kapsamında yurt dışından sağlanan finansmanın toplam yatırım tutarına oranı %20 ve üzerindeki yatırımlar için krediye uygulanacak faiz oranı üzerinden 500 baz puan, finansal sağlamlığı yüksek olan firmalara krediye uygulanacak faiz oranı üzerinden 300 baz puan indirim hakkı getirilmiştir.
• Yeni YTAK kredi programında firmaların net döviz pozisyonunun toplam varlıklarının %5’i seviyesinin altında olması ve TCMB’ce kur/fiyat koruma desteği sağlanan hesap bakiyesinin bulunmaması gerekmektedir.
• Savunma sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalar hariç kredi kullanan firmalar krediye konu yatırım ile ilgili olarak yurt içinde yerleşiklerle yapılan tüm sözleşme ve fiyatlamaların TL üzerinden yapılacağını ve yatırım sonrasında üretilecek mal veya sunulacak hizmetin yurt içindeki yerleşiklere yönelik fiyatlama ve satışını sadece TL üzerinden yapacaklarını taahhüt etmeleri gerekmektedir.

5 Haziran 2020 tarihli YTAK programı kapsamında olan kredilerle ilgili olarak, anılan talimat halen yürürlükte olup aşağıdaki değişiklikler yapılmıştır:

• YTAK kredi başvurularında sanayi ve turizm yatırımları için ayrı limit tahsisi uygulamasına son verilmiştir.
• TCMB sürdürülebilir, stratejik ve yeşil dönüşüm kapsamında karbon ayak izini azaltacak yenilenebilir enerji veya yüksek teknolojili ürün üretimi sağlayan firmalara dönük toplam sabit yatırımı 1,5 milyar TL veya üzerinde olan yatırımlar için 2,5 milyar TL’ye kadar kredi/finansman kullanım limiti tahsis edilmesini uygun görebilir.
• Savunma sanayi sektöründe faaliyet gösteren firmalara krediye konu yatırımla ilgili olarak yurt içinde yerleşiklerle yapacakları tüm sözleşme ve fiyatlamaları TL üzerinden yapma zorunluluğu kaldırılmıştır.
• YTAK kredilerinde kredi vadesi boyunca döviz alımı yapmama taahhüdü ve TCMB’ye döviz satış zorunluluğu yürürlükten kaldırılmıştır.
• Yatırım yeri, yerli makine kullanım tutarı ve yurt dışından finansman temininin taahhüt edilmesi halinde kredilere uygulanacak faiz/kâr payı oranı üzerinden uygulanan indirim kalemlerindeki oranlar 10 kat artırılmıştır.

YTAK kapsamında 2023 yıl sonu itibarıyla bankalar aracılığıyla yatırımcı firmalara toplam 111,11 milyar TL kredi tahsis edilmiş, bu tutarın 86,58 milyar Türk liralık bölümü kullandırılmıştır.