2024 Yılına Genel Bakış

PARA POLİTİKASI VE DEZENFLASYON

Para politikası duruşu, enflasyonun hedeflenen patika ile uyumlu seyrederek dezenflasyon sürecinin devamını sağlayacak şekilde belirlenmektedir.

TCMB, ekonomik birimlerin beklentilerindeki ayrışma ve olası oynaklıklara karşı, parasal aktarımın etkinliğini artırmak amacıyla, makroihtiyati politikaları uygulamaya 2024 yılında devam etmiştir. Bu kapsamda mevduata, kredilere ve likidite yönetimine ilişkin düzenlemeler yapılmıştır.

2024 yılında TCMB, parasal sıkılaştırmayı desteklemek amacıyla Türk lirası likidite fazlasının giderilmesine yönelik miktarsal sıkılaştırma kararları almaya devam etmiştir. Bu kararlarla, temel politika aracı olan politika faizi, parasal, finansal koşullar ve beklentileri etkilerken Türk lirası likiditesindeki aşırılıklar dengelenmiş ve para politikasının etkinliğinin artmasına katkıda bulunulmuştur. Bunun yanı sıra, parasal sıkılaşma eşliğinde Türk lirası mevduat payının artırılmasına yönelik düzenlemelerle aktarım mekanizması güçlendirilmiş ve bankacılık sisteminin fonlama kompozisyonu iyileştirilmiştir.

İktisadi faaliyet, 2024 yılının ilk çeyreğinde ücret ayarlamaları ve öne çekilen talep kaynaklı olarak güçlü seyrederken, parasal sıkılaşmanın iktisadi faaliyet üzerindeki etkileri özellikle ikinci ve üçüncü çeyrekte belirginleşmiştir. Yılın son çeyreğinde kampanyalar ve yaklaşan ücret güncellemeleri kaynaklı olarak talep güçlü gerçekleşmekle birlikte yıl genelinde yurt içi talebin büyümeye katkısında belirgin düşüşle birlikte net ihracatın pozitif katkısı ön plana çıkmıştır.

İktisadi faaliyette yıl genelindeki yavaşlamanın iş gücü piyasası temel göstergelerine yansıması sınırlı kalmış ve işsizlik oranı yıllık bazda gerilemiştir.

Haziran ayında başlayan dezenflasyon süreci yılın ikinci yarısında devam etmiş, yıllık enflasyon 2024 yıl sonunda yüzde 44,4 olarak gerçekleşmiştir. Parasal sıkılaşmanın etkisiyle yıl boyunca zayıflama eğilimi gösteren yurt içi talep koşulları yılın ikinci yarısında enflasyondaki düşüşü destekleyici seviyelere gelmiştir. Kredi kullanımı yılın ilk yarısında artışlar sergilemiş ancak alınan makroihtiyati tedbirlerin desteğiyle yılın kalan döneminde ılımlı seyretmiştir. Türk lirasındaki değer kaybının geçen yıla göre daha sınırlı olması bu kanaldan gelen enflasyonist baskıları hafifletmiştir.

YALIN, ETKİN VE ÇİFT YÖNLÜ İLETİŞİM

TCMB, fiyat istikrarını sağlama temel amacı doğrultusunda, enflasyonda belirgin ve kalıcı bir iyileşme sağlanmasına yönelik attığı kararlı adımları 2024 yılında da yalın, şeffaf ve çift yönlü bir iletişim politikası çerçevesinde kamuoyuyla paylaşmaya devam etmiştir.

Para Politikası Kurulu kararları, Enflasyon Raporları, Finansal İstikrar Raporları, Aylık Fiyat Gelişmeleri, 2025 Para Politkası metni, para politikası ve makroihtiyati tedbirlere ilişkin adımlar ve TCMB tarafından yayımlanan istatistikler ile analizler, 2024 yılında da basın duyuruları ve diğer iletişim kanalları aracılığıyla kamuoyuna duyurulmuş ve sosyal medya hesaplarından paylaşılmıştır.
Para politikası iletişiminin etkinliğini artırmak amacıyla, çift yönlü iletişim kapsamında 2024 yılında dört defa Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantısı düzenlenerek medya mensupları ile ekonomist ve analistlerin soruları yanıtlanmıştır.
Enflasyon eğilimini düşürme ve dezenflasyon sürecini güçlendirme konusunda tüm paydaşlarla yüksek eşgüdüm sağlama amacı çerçevesinde Başkan Dr. Fatih Karahan çeşitli ulusal ve uluslararası toplantılara katılmış, mesleki kuruluş ve odalara ziyaretler gerçekleştirerek makroekonomik görünüm ile TCMB politika ve stratejilerini anlattığı sunumlar gerçekleştirmiştir.
Hesap verebilirlik ilkesinin bir gereği olarak Başkan Dr. Fatih Karahan Haziran ve Ekim aylarında TBMM Plan ve Bütçe Komisyonu’nda iki ayrı sunum gerçekleştirmiş ve Komisyon üyelerinin sorularını yanıtlamıştır.
Güncel ekonomik gelişmelere dikkat çeken ve makroekonomi, merkez bankacılığı gibi konularda görüşlerin paylaşıldığı yazıların yayımlandığı “Merkezin Güncesi” isimli kurumsal blog sayfası aktif bir şekilde kullanılarak politika iletişiminin önemli bir iletişim aracı olma konusunda öne çıkmıştır. TCMB politika ve stratejilerine eş zamanlı katkıda bulunabilecek 19 yeni analiz yayımlanarak blog sayfası zenginleştirilmiştir. Blog sayfasında yazıların okunabilirliğini artıracak ve okuyucuların yazıları farklı mecralarda paylaşabilmelerini sağlayacak geliştirmeler yapılmıştır.
Geleneksel merkez bankacılığı konularının yanında TCMB politikalarıyla kesişen dijitalleşme, yapay zekâ ve iklim değişikliği gibi faktörlerin ekonomik etkilerine ilişkin konuların da dâhil edildiği 2025-2027 dönemi için hazırlanan Araştırma Gündemi bir basın duyurusu ile kamuoyu ile paylaşılmış, hem genel ağ sitesi hem sosyal medya hesapları üzerinden iletişimi yapılarak bilinirliği artırılmıştır.
TCMB, sosyal medya stratejisi kapsamında, yalın ve anlaşılabilir bir dil ve zengin görsel içeriklerle paylaşımlar yaptığı kurumsal hesaplarını aktif bir şekilde kullanmaya devam etmiştir. Bu hesaplara ek olarak TCMB Ekonomik Araştırmalar (@ TCMB_Arastirma) isimli yeni bir X hesabı açılarak, çalışanların akademik yayınları ile araştırma faaliyetlerine dair duyuru ve içerikler paylaşılmaya başlanmıştır.
Finansal okuryazarlık ve ekonomi eğitimi alanlarında toplumun farklı kesimlerine ulaşmayı hedefleyen “ Herkes İçin Ekonomi” mikrositesinde TCMB politikalarının ve güncel ekonomik gelişmelerin daha iyi anlaşılmasına katkı sağlayacak yeni içerikler yayımlanmıştır.

TEKNOLOJİ VE FİNANSAL ALTYAPIYI DAHA YOĞUN VE ETKİN KULLANMA

TCMB tarafından işletilen yeni nesil 7/24/365 anlık ödeme sistemi Fonların Anlık ve Sürekli Transferi Sistemi (FAST) kapsamında, ödemeler alanında rekabeti ve yenilikçiliği artırmak, yeni ve katma değerli hizmetlerin sunulmasını sağlamak amacıyla çalışmalar sürdürülmüştür. Sistemde hâlihazırda 29 banka, 12 ödeme ve elektronik para kuruluşu ve PTT olmak üzere 42 katılımcı faaliyet göstermektedir. FAST Sisteminin yaygın kullanımı ve ödemeler ekosisteminin gereksinimleri göz önünde bulundurularak para transferlerinde FAST işlem tutar limiti 4 Nisan 2024 tarihi itibarıyla 100 bin TL’ye, FAST TR Karekod kullanılarak gerçekleştirilen iş yeri ödemelerinde ise 250 bin TL’ye yükseltilmiştir. Toplum ihtiyaçları dikkate alınarak FAST işlem tutar limitinin kademeli olarak artışı sürdürülmektedir. Diğer taraftan 2024 yılı içerisinde katman servis çalışmalarına devam edilerek KOLAS, TR Karekod ve Güvenlik Katman Servisi (SİPER) kullanımının yaygınlaşması için çalışmalar yapılmış, Ödeme İste ve Güvenli Ödeme İşlemi katman servisleri üretime alınmıştır. Ayrıca, FAST Sistemi ve Katman Servisleri aracılığıyla para transferi ve ödeme yapan müşterilerin deneyimlerinin ortaklaştırılması, tüm ödeme hizmeti kullanıcılarına aynı seviyede hizmet sunulmasının sağlanması, FAST Sistemi ve Katman Servislerinin markalaşarak bilinirliğinin ve yaygınlığının artırılması amaçlarıyla “FAST Logo ve Marka Kullanım Esasları” ile “FAST Sistemi Kullanıcı Arayüz ve Deneyim Rehberi” belgeleri hazırlanarak tüm katılımcıların söz konusu belgelere uyum sağlaması zorunlu kılınmıştır.
Türk lirası tedavülünün kesintisiz sağlanması amacıyla devreye alınan ve Bankamız adına banknot saklama ve işleme faaliyetlerinin gerçekleştirildiği Merkezi Olmayan Nakit Yönetimi (MONY) projesi kapsamında İstanbul’da 4, İzmir, Bursa ve Adana’da 1’er adet olmak üzere 7 yeni MONY deposu faaliyete alınmıştır.
Yapılan teknolojik yatırımlarla birlikte Şubelerimizde kullanılmakta olan 60 adet banknot işleme sisteminin donanım ve yazılım modernizasyonu tamamlanmıştır.
Banknot işleme kapasitemizin arttırılması çalışmaları kapsamında Gaziantep Şubemize 2 adet, Malatya Şubemize 1 adet yeni sistem kurulmuş, Kayseri ve Denizli Şubelerimizdeki birer sistemin işleme kapasiteleri arttırılmıştır.
Nakit operasyonlarının iyileştirilmesi amacıyla, banknot sevkiyatlarında kullanılmak üzere, 12 adet yeni zırhlı para taşıma aracı temini süreci tamamlanmıştır.
Türk lirası banknot ve madeni paraların hacim ve tedavülünün düzenlenmesi çerçevesinde, madeni para işlemlerinin Bankamız adına PTT tarafından gerçekleştirilerek vatandaşa sunulan hizmet ağının genişletilmesi amacıyla oluşturulan Konsinye Madeni Para Deposu (KMPD) uygulaması kapsamında, Denizli ilinde KMPD faaliyete başlamıştır.

ULUSAL VE ULUSLARARASI PAYDAŞLARLA EŞ GÜDÜM

Ulusal ve uluslararası paydaşlarla iş birliğinin güçlendirilmesi ve mevcut ilişkilerin derinleştirilmesi kapsamında TCMB, 2024 yılında da kendi görev ve yetki alanı çerçevesinde faaliyetlerini sürdürmeye devam etmiştir. Bu kapsamda hem fiziki hem de çevrim içi olarak düzenlenen toplantı ve etkinliklere aktif katılım sağlanmış, üst yönetimimizin katıldığı toplantıların organizasyonu yapılmış ve böylece hem ikili hem de çok taraflı paydaşlarla etkileşimde ve etkin iletişimde bulunulmuştur.

Para politikalarına ilişkin zamanında, doğru ve etkin iletişim sağlanması amacıyla yerli ve yabancı kurumsal yatırımcılar, ekonomistler, analistler ve portföy yöneticilerinin katılımıyla 86 yatırımcı toplantısı gerçekleştirilerek 812 kuruluş ile iletişim sağlanmıştır. T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ile eş güdüm içinde kredi derecelendirme kuruluşları ile yıl boyunca 8 toplantı düzenlenmiştir.
G20, Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından düzenlenen uluslararası toplantılara yönelik çalışmalara devam edilmiş ve toplantılar kapsamında iç ve dış paydaşlar ile eş güdüm sağlanarak TCMB temsil edilmiştir.
IMF, üye ülkelerin ekonomik ve mali politikalarının izlenmesi ve uluslararası para sisteminin gözetimi görevi çerçevesinde 29 Mayıs-11 Haziran 2024 tarihleri arasında ülkemizi ziyaret etmiş, bu kapsamda TCMB heyeti Madde IV toplantılarına katılım sağlamıştır.
TCMB ve T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı ev sahipliğinde IMF-Dünya Bankası Grubu Ülke Grupları Toplantısı, 11-13 Temmuz 2024 tarihleri arasında İstanbul’da düzenlenmiştir.
TCMB tarafından sekretarya faaliyetleri yürütülen İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)- İslam İşbirliği Teşkilatı Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimî Komitesi (İSEDAK) Merkez Bankaları Forumu’nun altıncı toplantısı TCMB ev sahipliğinde 29-30 Eylül 2024 tarihlerinde İstanbul’da düzenlenmiştir.
TCMB ve Dünya Bankası Grubu tarafından ortaklaşa düzenlenen “Financial Inclusion in a Digital Age” konulu konferans 2 Ekim 2024 tarihinde İstanbul’da gerçekleştirilmiştir.
Türk Devletleri Teşkilatı (TDT) Üye Ülkeleri Merkez (Ulusal) Bankaları Konseyinin kurulması hususunda 6 Kasım 2024 tarihinde Kırgızistan’ın başkenti Bişkek’te Mutabakat Zaptı imzalanmıştır.
2024 yılında da muhatap merkez bankaları ile ikili ilişkilerin geliştirilmesi ve çeşitlendirilmesi adına ortaya konan çabalar istikrarlı bir şekilde sürdürülmüştür. Bu doğrultuda, 29 farklı merkez bankası ile 41 videokonferans ve 12 çalışma ziyareti gerçekleştirilmiştir. TCMB tarafından yürütülen projelere ve kapasite gelişimine katkıda bulunulması amacıyla 4 yazılı bilgi talebi ile paydaş merkez bankalarının bilgi ve deneyimlerinden yararlanılmış ve benzer şekilde iletilen 17 bilgi talebi yanıtlanarak ikili iş birliğine katkıda bulunulmuştur.Teknik seviyede sürdürülen iş birliği faaliyetleri, paydaş merkez bankalarının yetkilileri ve diplomatik misyon temsilcileri ile gerçekleştirilen üst düzey ikili görüşmeler ile desteklenmiştir.
Hâlihazırda güçlü bir iş birliği zemininin paylaşıldığı partnerleri ile var olan diyalog yeni merkez bankalarını içerecek şekilde genişletilmiştir. Bu doğrultuda, İspanya, Brezilya, Kazakistan, Suudi Arabistan ve Umman Merkez Bankaları ile mutabakat zabıtları imzalanmış ayrıca Güney Kore Merkez Bankası ve Katar Merkez Bankası ile var olan ikili para takası (swap) anlaşmaları yenilenmiştir.
Ülkemizin Avrupa Birliğine katılım süreci çerçevesinde TCMB kendi görev ve yetki alanına giren konular itibarıyla gereken katkıyı sağlamış, ayrıca Ekonomik ve Mali Diyalog süreci, Aday Ülkeler Ekonomik Tahmin ve 4 No’lu Ekonomik ve Parasal Konular, Sermaye Hareketleri ve İstatistik Alt Komitesi toplantılarında aktif katılımcı olarak yer almıştır.
Finansal sektörün çevre ve iklim değişikliği risklerinin yönetimine yönelik iş birliği platformu olan Finansal Sistemi Yeşillendirme Ağı (Network for Greening the Financial System- NGFS) çalışmalarına katkı sağlanmıştır. İklim değişikliği ve merkez bankacılığı konularındaki NGFS raporlarının yazımında aktif rol alınmıştır. Ayrıca, G20 Sürdürülebilir Finans Çalışma Grubu’na katkıda bulunulmuştur.
TCMB’nin görev alanı dahilinde bulunan konulara ilişkin olarak T.C. Cumhurbaşkanlığı, T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı başta olmak üzere kamu kurumları tarafından yapılan çalışmalara destek verilmiş ve düzenlenen toplantılara katılım sağlanarak iş birliği ve koordinasyon faaliyetlerine devam edilmiştir.
2024 yılında Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi (Gıda Komitesi) ve Alt Komite toplantılarına katılım sağlanmış, gıda ve tarımsal ürün fiyatlarına ilişkin bilgilendirmeler yapılmış, fiyatlama davranışlarına ilişkin araştırmalar sunulmuş ve Gıda Komitesi kapsamında oluşturulan çalışma gruplarına katılım sağlanmıştır.

SOSYAL DUYARLILIĞA SAHİP OLMA

TCMB, temel görev ve sorumlulukları çerçevesinde çalışmalarını sürdürürken, kurumsal sosyal sorumluluk faaliyetleri kapsamında akademik çalışmalara katkıda bulunmaya devam etmiştir.

Merkez Bankası Derince Anadolu Lisesi mezunlarına verilen karşılıksız eğitim bursu uygulamasına devam edilmiş, başarılı öğrencilerin ödüllendirildiği bir mezuniyet töreni düzenlenmiştir.

ÖDEMELER ALANININ ETKİNLİĞİNİ ARTIRMA

Ödeme Hizmetleri Veri Paylaşım Servisleri- ÖHVPS GEÇİT Altyapısının yaygınlaşma süreci devam etmiştir. Mevcut durumda 25 Hesap Hizmeti Sağlayıcısı (HHS) ve 27 Yetkili Ödeme Hizmeti Sağlayıcısı (YÖS) bulunmaktadır.
TCMB’nin düzenleme ve denetimine tabi olan 82 ödeme ve elektronik para kuruluşunun katılımıyla sektörün bilgi sistemleri yapısı ve süreçlerine ilişkin genel bir bakış oluşturması ve yapılacak düzenleme ve denetleme faaliyetlerinde yol gösterici bir katkı sağlaması amacıyla bir anket çalışması yürütülmüştür.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında (6493 sayılı Kanun) uyarınca çıkarılan çeşitli talimatlar ödeme ve elektronik para kuruluşlarına iletilmiş olup mevcut düzenlemelerde güncellemeler yapılmıştır.
Kuruluşlar nezdinde gerçekleştirilen gözetim ve denetim faaliyetleri sonucunda, 6493 Sayılı Kanun’un “Düzenleme ve kararlara uymamak” başlıklı 27nci maddesi uyarınca 55 kuruluşa toplamda 160,3 milyon TL tutarında idari para cezası uygulanmış ve 16 kuruluşa uyarıda bulunulmuştur.