2.12 Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

2.12.1 Akademik Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

TCMB, akademik çalışmalara verdiği önem doğrultusunda, çalışanları tarafından hazırlanmış olan Çalışma Tebliğlerine ve Ekonomi Notlarına genel ağ sitesinde yer vermiştir. TCMB bünyesinde yapılan araştırmaların hakem değerlendirmesi sürecinden geçtikten sonra sunulduğu Çalışma Tebliğleri serisine 14 yayın eklenmiştir. Ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan Ekonomi Notları kapsamında ise 17 not kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Öte yandan, TCMB çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış olan makaleler Sosyal Bilimler Atıf Endeksi’nde listelenen dergilerde yayımlanmıştır.

2.12.2 Yapısal Ekonomik Gelişmelere Yönelik Araştırma Çalışmaları

2024 yılında, Türkiye ekonomisindeki yapısal gelişmelere ve para politikasının etkinliğini sınırlandıran yapısal faktörlerin tespitine yönelik analizlere, para politikasının reel sektör faaliyetleri üzerindeki etkilerinin yerinde gözlemine ve kurumlar arası iş birliğine dayalı politika önerileri geliştirme şeklinde tasarlanan araştırma ve izleme faaliyetlerine devam edilmiştir.

Söz konusu faaliyetler aşağıda yer alan temel başlıklar altında gerçekleştirilmiştir:

Türkiye ekonomisine dair yapısal ekonomik faktörlerin analizinin gerçekleştirilmesi, fiyat istikrarına ilişkin yapısal unsurların tespiti ve çözümüne yönelik olarak ilgili kurum ve kuruluşlarla ortak çalışmalar yürütülmesi,
Reel Sektöre İktisadi Mercek (RESİM) kapsamındaki ekonomik gelişmelerin bölgesel ve sektörel bazda gerçek zamanlı olarak izlenmesi, analizi ve para politikası sürecine katkı sağlayacak şekilde raporlanması,
Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi (Gıda Komitesi) ile Fiyat İstikrarı Komitesi platformlarında gıda ve tarımsal ürün fiyatlarına ilişkin bilgilendirmelerin yapılması ve fiyatlama davranışlarına ilişkin araştırmaların sunulması,
Reel sektörün içsel kredi derecelendirmesine yönelik çalışmaların gerçekleştirilmesi, yüksek frekanslı veriler ile riskliliğinin izlenerek düzenli olarak raporlanması,
Bankamızın araştırma gündeminin oluşturulmasına katkı sağlanması ve araştırma gündemi çerçevesinde kurumsal araştırma kapasitesinin arttırılması.

Bu bağlamda gerçekleştirilen araştırma ve saha gözlemleri güncel verilerle desteklenerek çalışma sonuçları üst yönetim ile paylaşılmıştır.

Yapısal gelişmeler ve bu gelişmelerin para politikası ile etkileşimini incelemek üzere fiyatlama davranışları, firma dinamikleri, iş gücü piyasaları, dış ticaret gelişmeleri, finansal piyasalar, rekabet, verimlilik ve hanehalkı davranışları gibi çeşitli konular ampirik ve teorik yöntemlerle incelenmiştir. Elde edilen bulgular, PPK süreçlerinde ve paydaş kurumlarla gerçekleştirilen toplantılarda politika yapıcılara düzenli bir şekilde sunulmuştur.

2024 yılında Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış iki yayın Çalışma Tebliğleri serisine eklenmiş, beş yayın ekonomi notu, yedi çalışma ise TCMB blog yazısı olarak Merkezin Güncesi’nde yayımlanmıştır. Yapılan bu çalışmaların üçü ulusal ve uluslararası seminer ve konferanslarda akademisyen ve politika yapıcılara sunulmuştur. Akademik Çalışmalar için Mali Destek Programı (AÇMDP) çerçevesinde yapılan başvuruların değerlendirilmesi sonucunda 12 akademik konferansa mali destek sağlanmıştır. Editörlük ve hakemlik süreçleri Bankamız tarafından yürütülen Central Bank Review dergisine 2024 yılı içinde 131 makale başvurusu yapılırken, 16 adet makale kabul alarak yayımlanmıştır. Diğer taraftan, Banka çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış olan muhtelif makaleler Sosyal Bilimler Atıf Endeksi’nde listelenen dergilerde yayımlanmıştır.

TCMB, 2024 yılında para politikası karar alma sürecinde nitelikli ve zamanlı bilgi kaynağı olarak reel sektördeki gelişmeleri incelemeye devam etmiştir. Bu çerçevede, farklı sektörlerdeki firmaların üst düzey yöneticileri ve sivil toplum kuruluşlarıyla görüşmeler yapılarak iktisadi faaliyete ilişkin kapsamlı bilgi edinilmiş, ekonominin gidişatı ile ilgili reel sektör hissiyatı zamanlı bir şekilde takip edilmiştir.

Aylık periyotlarda yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler, iktisadi faaliyete (üretim, yurt içi ve yurt dışı satış, yatırım, istihdam, finansman koşulları, maliyet ve fiyat) ilişkin konjonktürel değerlendirmelerin daha sağlıklı yapılmasına katkıda bulunmuştur. Firma görüşmelerinde, reel sektör temsilcileriyle para politikası çerçevesi hakkında görüş alışverişinde bulunulmuş ve TCMB iletişim politikasının etkinliğine katkı sağlanmıştır. 2024 yılı enflasyon raporlarında “Firma Görüşmelerinden Elde Edilen Bulgular” başlıklı kutular hazırlanarak konjonktürel görüşmelerden elde edilen bulgular kamuoyuyla da paylaşılmıştır.

Konjonktürel gelişmeleri takip etmek amacıyla yapılan düzenli saha görüşmelerinin yanı sıra Para Politikası Kurulu’nun ilgi alanındaki gelişmelere ilişkin veya döneme özgü konularda tematik çalışmalar yürütülmüş ve raporlar hazırlanmıştır. Ayrıca, farklı sektörlerin yapılarına, iş akışları ile ilgili genel bilgilere ve bu sektörlere dair son dönem gelişmelere yer veren çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu çerçevede, 2024 yılında konjonktürel çalışmalar kapsamında 2.539, muhtelif tematik konular kapsamında 54 ve tarım görüşmeleri kapsamında 291 olmak üzere toplam 2.884 görüşme gerçekleştirilmiştir.

2024 yılının eylül ayında Bankamız teşkilat yönetmeliğinde yapılan değişiklikle Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü bünyesine dahil olan “Derecelendirme ve Risk Analiz Müdürlüğü” çalışmaları kapsamında aşağıdaki faaliyetler gerçekleştirilmiştir:

Avrupa Merkez Bankaları bünyesindeki, TCMB’nin de üyesi olduğu Avrupa Merkezi Bilanço Ofisleri Komitesi (ECCBSO) kapsamında yer alan WGRA çalışma grubu ile iş birliğini artırmak ve derecelendirme kapsamındaki analizleri geliştirmek amacıyla çevrim içi toplantılara katılım ve katkı sağlanmıştır.
Para politikası karar alma süreçlerine yüksek frekanslı ve mikro veri analizleri ile katkı sağlanmıştır.
Reel sektör firmalarının riskliliği ve KKM gelişmeleri düzenli olarak üst yönetime raporlanmıştır.
Derecelendirme çalışmalarının geliştirilmesi kapsamında reel sektör firmaları için Çevresel, Sosyal ve Yönetişimsel (ÇSY) skorlama metodolojisi geliştirilmiştir.
Kamu kurumları ile iş birliği kapsamında model geliştirme, politika ve teşvikler için etki analizi çalışmaları yapılarak sonuçları Bankamız ve ilgili kurum üst yöneticilerine sunulmuştur.
Reeskont kredilerinde katma değerli ve yüksek teknolojili ihracatı önceleyen ihracatçı skoru modeli geliştirilmiştir.
Bankamız çalışanlarının teknik ve analitik kapasitesinin artırılması amacıyla İnsan Kaynakları Genel Müdürlüğü ile iş zekası, etkili ve etkin büyük veri analizi ve otomasyon konulu eğitim seminerleri düzenlenmiştir.
TCMB-IFC (BIS) iş birliği ve Bundesbank ve Fransa Merkez Bankası’nın katkıları ile 6-7 Mayıs 2024 tarihlerinde İzmir’de “Addressing Climate Change Data Needs: The Global Debate and Central Banks’ Contribution” konulu uluslararası çalıştay düzenlenmiştir. Çalıştaya hem ulusal hem de uluslararası düzeyde önemli sayıda katılım sağlanmış, yapılan sunum ve tartışmalar ile fiziksel ve geçiş riski göstergelerine odaklanılarak devam eden küresel tartışmaya anlamlı katkı sağlanmıştır.
19-21 Haziran 2024 tarihlerinde Brezilya’da gerçekleştirilen ve üyesi olduğumuz Dünya Bankası Uluslararası Kredi Raporlama Komitesi (ICCR) Bahar Toplantısında Bankamız temsilcisi ESG Çalışma Komitesi Başkanlığı görevine seçilmiştir. Söz konusu çalışma komitesi, “Kredi Raporlamasında Yol Gösterici ESG Global Dokümanı” hazırlanması çalışmalarında önemli bir ilerleme kaydetmiştir.

2.12.3 Veri Yönetişimi ve İstatistik Alanında Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

Kur korumalı döviz/altın, dönüşümlü mevduat/katılma ve Türk lirası mevduat/katılma hesaplarının stok bakiyeleri aylık frekansta ve zaman serisi olarak Aylık Para ve Banka İstatistikleri kapsamında yayımlanmaya başlanmıştır.
Ticari gayrimenkul piyasasındaki fiyat değişimlerini takip etmek amacıyla üretilen Ticari Gayrimenkul Fiyat Endeksi yayımlanmaya başlanmıştır.
Piyasa katılımcıları, reel sektör ve hanehalkının tüketici enflasyonuna ilişkin 12 ay sonrası beklentilerinin karşılaştırmalı olarak izlenebilmesi amacıyla Sektörel Enflasyon Beklentileri yayımlanmaya başlamıştır.
Elektronik para kuruluşlarına ilişkin veriler uluslararası standartlar çerçevesinde para arzı büyüklüğüne dahil edilmeye başlanmıştır.
Menkul Kıymet İstatistikleri kapsamında yayımlanan “Yurt Dışında Yerleşik Kişilerin Portföyündeki Hisse Senedi ve İç Borçlanma Senetleri” tablosu, yurt içi yerleşikler tarafından yurt dışında ihraç edilen borçlanma senetlerini kapsayacak şekilde genişletilerek yayımlanmaya başlanmıştır.
Finansal Hesaplar Raporu yeni içerik ve sunumu ile kamuoyuyla paylaşılmaya başlanmıştır.
Konut Fiyat Endeksi hesaplama yönteminde revizyon yapılarak, zamanlılığın artırılması amacıyla üç aylık veri seti yerine aylık veri seti kullanılmaya başlanmıştır. Böylece yayın süresi t+45 yerine t+15 olarak güncellenmiştir.
Banka Kredileri Eğilim Anketi örnekleminde ve ağırlıklandırma yönteminde revizyon yapılmış, anketin temsil gücünün artırılması amacıyla örneklem seçiminde bankaların aktif büyüklükleri kullanılmaya başlanmıştır.
“TCMB Veri Araştırma Merkezleri Yönergesi” hazırlanmıştır. Yönerge ile birlikte bilimsel araştırmalar ile kanunen yetkili mercilerce yapılacak akademik çalışmalarda TCMB bünyesinde yer alan verilerin kullanılmasına ilişkin usul ve esaslar belirlenmiştir.

2.12.4 Banknot Basımına Yönelik Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

Banknot basımına yönelik süreç iyileştirilmesine katkı sağlamak üzere araştırma ve geliştirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

E9 Emisyon Grubu 7. Tertip 50 TL, 5 TL ve 8. Tertip 200 TL, 50 TL Banknotların imza değişikliği çalışmaları yapılmıştır.

22-25 Ekim 2024 tarihlerinde, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğünün Kalite Yönetim Sisteminin ISO 9001 standardına, İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sisteminin ISO 45001 standardına ve Çevre Yönetim Sisteminin ISO 14001 standardına uygunluğu Türk Standardları Enstitüsü tarafından tetkik edilmiştir. TSE Yürütme Komitesi tarafından, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğünün ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ve ISO 45001 İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sistemi belgelerinin yenilenmesine; ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi belgesinin ise geçerliliğinin devamına karar verilmiştir.

2.12.5 Bilişim Teknolojileri Alanında Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

Bilişim Teknolojileri (BT) alanında, TCMB’nin vizyonuyla uyumlu olarak ihtiyaç duyulan teknolojik çözüm ve sistemlerin oluşturulmasına ve bu sistemlerin güvenliği ile sürekliliğinin sağlanması çalışmalarına devam edilmiştir. Yıl içinde yapılan birçok çalışmadan öne çıkanlar şu şekildedir:

EFT, PÖS ve EMKT uygulamaları; 7/24 çalışabilecek hale gelmesi amacıyla güncel teknolojilerle daha bağımsız ve dirençli bir yapıda yeniden geliştirilerek devreye alınmıştır.
Ödeme sistemleri iletişim altyapısı, daha esnek ve yedekli bir mimariye dönüştürülmüştür.
Kurum içinde çalışanların yapay zekâ çözümlerini özgürce ve güvenli bir şekilde kullanabilecekleri “Yapay Zekâ Odası” açılmış ve üretken yapay zekâ tabanlı asistanlar devreye alınmıştır.
İstanbul Finans Merkezi yerleşkesinde bilişim altyapısı kuruluş çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
EVDS, kullanıcı deneyimini artırmak ve sistemi zenginleştirmek amacıyla kurum içinde yeniden geliştirilmiştir.
Operasyonel dayanıklılığı artırmak ve ihtiyaçları daha hızlı karşılamak amacıyla BT mimari dönüşüm çalışmaları büyük ölçüde tamamlanmıştır.
Veri odaklı karar alma süreçlerini desteklemek amacıyla veri analizi, raporlama ve görselleştirme için daha ileri iş zekâsı platformlarına geçiş yapılmış, veri sözlüğü ve envanteri içeriği zenginleştirilmiş, yeni ihtiyaçların kolaylıkla entegre edilebildiği bir ekosistem oluşturulmuştur.
Veri merkezi ağ altyapısı, yenilikçi teknolojiler ile güncellenmiştir.
Doküman Yönetim Sistemi, ilave birçok özellik eklenerek yenilenmiştir.
TCMB ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi, en son sürüme yükseltilmiş, sistem bağımsız bir otorite tarafından denetlenerek tescillenmiştir.

2.12.6 Ödemeler Alanında Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

Dijital Türk lirasının diğer Türk lirası biçimlerine dönüşümü, dijital para muhasebesi ve bilanço gösterimi, dijital para tanıtımı ve dağıtık defter teknolojilerinin kullanım stratejileri konularında çalışmalar yürütülmüştür.

Merkez bankası dijital paraları ve blokzincir yapıları bağlamında; sınır ötesi ödemeler, birlikte çalışabilirlik sağlayan platformlar, yeşil ekonomide blokzincir tasarımları, alternatif dijital kimlik entegrasyonu çözümleri, programlanabilir ödemeler, jeton tabanlı sistemler, çevrimdışı ödemeler, kriptoloji, nesnelerin interneti ve dijital paranın etki analizine dair simülasyon konularında araştırma, geliştirme ve test faaliyetleri gerçekleştirilmiştir.

Finansal teknolojiler kapsamında merkez bankası kullanım senaryolarına uygun yapay zekâ ve makine öğrenmesi çalışmaları incelenmiş ve yapay zekâ teknikleriyle şüpheli ödeme işlemleri tespitine yönelik araştırma ve deney çalışmaları yapılmıştır.