2.7 Uluslararası Rezervler ve Risk Yönetimi

Uluslararası rezervler, TCMB tarafından Türkiye Cumhuriyeti Hükûmetinin döviz cinsinden olan borçlarına karşılık iç ve dış borç servisini gerçekleştirmek, dışsal şoklara karşı gerekli döviz likiditesini bulundurmak, para ve kur politikası uygulamalarını desteklemek ve piyasalara güven vermek gibi amaçlarla tutulmaktadır. Rezerv yönetimi uygulamalarının temel dayanağını 1211 sayılı TCMB Kanunu oluşturmaktadır. Söz konusu Kanun gereğince uluslararası rezervler TCMB tarafından sırasıyla güvenli yatırım, likidite ve getiri öncelikleri gözetilerek yönetilmektedir. Bu doğrultuda, uluslararası rezervlerin yönetiminde sermayenin korunması ve gerekli likiditenin temini kısıtları altında getiri elde edilmesi hedeflenmekte ve ülkemizin ulusal varlığı olan rezervlerin basiretli yönetimi esas alınmaktadır.

TCMB bünyesinde rezerv yönetimi karar alma süreci hiyerarşik olarak üç aşamalı bir yapıya sahiptir. Birinci aşamada, TCMB’nin en yüksek karar organı olan Banka Meclisi, 1211 sayılı TCMB Kanunu ile kendisine verilen görev ve yetki doğrultusunda, Döviz Rezerv Yönetimi Yönetmeliği ile Altın Rezerv Yönetimi Yönetmeliği’ni onaylayarak rezerv yönetimi için genel yatırım kriterlerini belirlemektedir. İkinci aşamada, Banka Meclisi tarafından uygulamaya dönük kararların alınması konusunda yetkilendirilen Yönetim Komitesinin veya Başkanlık Makamının yönetmelikler çerçevesinde aldığı kararlar yer almaktadır. Bu aşamada, rezerv yönetiminde ilgili yıla ait yatırım stratejisini ve genel risk toleransını yansıtan model portföy Yönetim Komitesinin onayıyla belirlenmektedir. Karar alma sürecinin üçüncü ve son aşamasında ise, yönetmelikler ve model portföy ile belirlenen tercih ve kısıtlar çerçevesinde rezerv yönetimi uygulamaları yer almaktadır. En iyi uygulama pratikleri çerçevesinde görevler ayrılığı ilkesi benimsenmekte, rezerv yönetimi faaliyetleri Piyasalar Genel Müdürlüğü bünyesindeki Rezerv Yönetimi Müdürlüğü tarafından yürütülürken, rezerv yönetimine ilişkin risk yönetimi ise aynı Genel Müdürlük bünyesindeki Kurumsal Risk Yönetimi Müdürlüğü tarafından yerine getirilmektedir.

Yönetmelik ve model portföy ile belirlenen hedefler, kısıtlar ve limitler çerçevesinde gerçekleştirilebilecek işlemler uluslararası piyasalarda döviz alım satım işlemleri, döviz depo işlemleri, menkul kıymet alım satım işlemleri, geri alım vaadiyle satım işlemleri, geri satım vaadiyle alım işlemleri, menkul kıymet borç verme işlemleri ve türev işlemler olarak sıralanmaktadır. Uluslararası standartta olan TCMB altın rezervlerinin yönetiminde ise doğrudan altın alım satımı, altın depo, altın para takası, lokasyon swap ve fiziki altın nakil işlemleri yapılabilmektedir.

Uluslararası rezervlerin yönetimi kapsamında maruz kalınan risklerin yönetimi model portföyün belirlenmesiyle başlamaktadır. Model portföy TCMB’nin stratejik varlık tahsisine ilişkin tercihlerini yansıtmakta olup, hedef döviz kompozisyonu, hedef vade kompozisyonu ve bunlardan sapma limitleri, maksimum işlem limitleri toplamı, kullanılabilecek işlem türleri ile yatırım yapılabilecek ülkeleri ve yatırım araçlarını ifade eden yatırım evreninden oluşmaktadır. Bu kapsamda, döviz rezervlerinin yatırıma tabi tutulacağı para birimleri, rezerv yönetiminde kullanılabilecek yatırım araçları ve vade limitleri belirlenerek, rezerv yönetiminden elde edilecek getiri ile maruz kalınacak finansal riskler büyük ölçüde belirlenmiş olmaktadır.

2024 yılında küresel ekonomiler ve finansal piyasalar üzerinde, temel olarak, başlıca merkez bankalarının faiz indirim patikaları ve söz konusu faiz indirim sürecine ilişkin beklentiler ile gelişmiş ülkelerde yaşanan seçimlere dair gelişmeler etkili olmuştur. Finansal piyasalar, 2024 yılı genelinde, merkez bankalarının veri odaklı faiz indirim patikası iletişimlerine paralel olarak enflasyon ve ekonomik aktivite verilerine duyarlı olarak hareket etmiştir. Diğer taraftan, haziran ayı sonrası dönemde, ABD ve başlıca Avrupa ülkelerindeki seçimler finansal varlık fiyatlamalarında etkili olmuş, yaz aylarında özellikle Fransa ve Belçika gibi Avrupa ülkelerinin getiri farklarında belirgin artışlar izlenirken, ABD seçimleri sonrasında ABD tahvil getirilerinde yükseliş sürmüştür. Ayrıca, Japonya Merkez Bankası’nın 2016 yılından bu yana sürdürdüğü negatif faiz politikasını terk ederek faiz artırımına gitmesi, yaz aylarında küresel piyasalarda risk iştahı üzerinde etkili olmuştur. 2024 yılında merkez bankalarının faiz indirimleri sonrasında küresel büyümeye yönelik beklentilerde kademeli bir iyileşme görülmüş, ABD ekonomisinin diğer gelişmiş ülke ekonomilerinden olumlu ayrışması ve seçim sonrası politikalara ilişkin beklentilerin etkisiyle yılın son aylarında ABD doları diğer para birimleri karşısında değer kazanmıştır. Çin ekonomisinde iç talepteki zayıf görünüm ve üretimde izlenen durgunluğun sürmesi ile maliye ve para politikası adımları hızlandırılmış, Çin tahvil getirileri gerilemiştir. Altın ise başlıca merkez bankalarının faiz indirim patikasına girmesi ve artan jeopolitik risklerle güçlü bir performans sergilemiştir. 2024 yılı, merkez bankaları politikaları, jeopolitik gelişmeler, başlıca ülkelerde izlenen seçimler ve söz konusu seçimlerin ekonomi politikalarına ilişkin sonuçları neticesinde, ekonomik belirsizliklerin ve finansal oynaklığın yüksek olduğu bir yıl olmuştur.

TCMB’nin 2024 yılında uyguladığı rezerv yönetim stratejilerinin belirlenmesinde de söz konusu gelişmeler etkili olmuş; küresel çapta ekonomik ve finansal risklerin yüksek seviyelerde seyrettiği 2024 yılında da rezerv yönetim faaliyetleri, para politikası hedefleri ve uygulamaları çerçevesinde, sırasıyla güvenli yatırım, likidite ve getiri öncelikleri gözetilerek yürütülmüştür. TCMB 2024 yılında, piyasa koşulları imkân verdiği ve enflasyon hedefiyle çelişmediği sürece, rezervlerin güçlendirilmesi stratejisine devam etmiş; parasal sıkılaşma ve makroihtiyati çerçevede atılan sadeleşme adımları da rezervlerdeki artış eğilimini desteklemiştir. TCMB’nin uluslararası rezervleri bir önceki yıla kıyasla 14,1 milyar ABD doları artış kaydederek 31 Aralık 2024 tarihi itibarıyla 155,1 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Bu tutarın, 90,8 milyar ABD dolarını döviz rezervleri, geriye kalan 64,4 milyar ABD dolarını ise altın rezervleri oluşturmaktadır. TCMB’nin uluslararası standartta altın rezervleri toplam uluslararası rezervlerin yüzde 41,5’ini oluşturmakta olup, 31 Aralık 2024 tarihi itibarıyla 766,7 ton seviyesindedir (Grafik 2.7.1 ve Grafik 2.7.2).

Grafik 2.7.1: 2001-2024 Yılları TCMB Döviz ve Altın Rezervleri (Milyar ABD Doları)

Kaynak: TCMB.Son Gözlem Tarihi: 31 Aralık 2024

Grafik 2.7.2: 2024 Yılı TCMB Döviz ve Altın Rezervleri (Milyar ABD Doları)

Kaynak: TCMB.Son Gözlem Tarihi: 31 Aralık 2024