TCMB, para politikası aracı ve makroihtiyati bir araç olarak zorunlu karşılıkları kullanmaya devam etmektedir. 2016 yılı sonu itibarıyla Türk lirası ve yabancı para ağırlıklı ortalama zorunlu karşılık oranları sırasıyla yüzde 10,1 ve yüzde 13 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 19 ve 20).

Grafik 19. Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları
(Yüzde)

Grafik 20. Yabancı Para Zorunlu Karşılık Oranları
(Yüzde)

2016 yılının ilk yarısında kalkınma ve yatırım bankaları nezdindeki müstakriz fonları zorunlu karşılığa tabi tutulmuştur. Yurt dışı bankalardan alınan mevduat ve katılım fonları çekirdek dışı yükümlülük olarak değerlendirildiğinden, bu yükümlülüklerin mevduat/katılım fonu dışındaki yükümlülükler için belirlenmiş olan zorunlu karşılık oranlarına tabi olmaları kararlaştırılmıştır.

Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) aracılığı ile toplam rezervlere katkı sağlanırken, aynı zamanda sermaye akımlarındaki oynaklıkların döviz piyasası üzerindeki etkileri de sınırlandırılmaktadır. Ayrıca, yurt dışı fonlama imkanlarında yaşanabilecek olası değişimlere karşı otomatik dengeleyici özelliği ile bir güvence sağlamaktadır.

ROM’un otomatik dengeleyici özelliğinin güçlendirilmesi ve ihtiyaç duyulan döviz likiditesinin karşılanması amacıyla, ROK’larda teknik ayarlamalar yapılmıştır. Söz konusu ayarlamalar sonucunda, 2016 yılı sonu itibarıyla döviz ve altın rezerv opsiyonunun son dilimine denk gelen azami katsayılar sırasıyla 4,5 ve 2,5 düzeyinde gerçekleşmiştir (Grafik 21 ve Grafik 22).

Grafik 21. Döviz Tesis İmkânına İlişkin ROK’lar

Grafik 22. Altın Tesis İmkânına İlişkin ROK’lar

Bankalar ve finansman şirketleri, ROM imkân kullanım oranlarını likidite yönetimleri doğrultusunda 2015 yılı sonuna kıyasla azaltmış olmakla birlikte, sektörün büyük kısmı bu imkândan istikrarlı olarak yararlanmaya devam etmektedir. 30 Aralık 2016 tesis tarihi itibarıyla, sektör genelinde döviz imkânının kullanım oranı yüzde 73,5, altın imkânının kullanım oranı ise yüzde 64,2 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup söz konusu imkânın kullanım oranı aynı tesis dönemi itibarıyla yüzde 71 olarak gerçekleşmiştir.

Altın cinsinden tasarrufların ekonomiye kazandırılması ve rezervlerin artırılması amacıyla, 2016 yılı Kasım ayı itibarıyla, mevcut ROM dilimlerine ek olarak yüzde 5’lik yeni bir dilim eklenmiş ve bu dilime yurt içi yerleşiklerden 3 Ekim 2016 tarihinden itibaren toplanacak işlenmiş veya hurda altının kabul edilmesi kararlaştırılmıştır.

2016 yılının ikinci yarısında finansal istikrarın desteklenmesi amacıyla Türk lirası yükümlülüklere uygulanan zorunlu karşılık oranlarında tüm vade dilimleri için toplamda 100 baz puan indirime gidilmiştir. Yabancı para cinsinden yükümlülüklere uygulanan zorunlu karşılık oranlarında da 50 baz puan indirim yapılmıştır.

Finansal kuruluşlar tarafından TCMB nezdinde Türk lirası cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara ödenen faiz/nema oranlarının belirlenme yöntemi değiştirilmiştir. 1 Ocak 2017 tarihinden itibaren üç ayda bir ödenecek faiz/nema oranı TCMB bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının 400 baz puan eksiği olarak belirlenmiştir.

Bankaların yabancı para likidite yönetimine esneklik kazandırmak üzere, yabancı para yükümlülükler için tesis edilmesi gereken zorunlu karşılıkların ortalama olarak tesis edilebilecek kısmının üst sınırı 2016 yılı Ekim ayı içerisinde 3 puandan 4 puana yükseltilmiştir.

Bankacılık sektörünün borçluluk düzeyini sınırlandırarak şoklara dayanma kapasitesini artırmayı amaçlayan kaldıraca dayalı zorunlu karşılık düzenlemesi çerçevesinde, 2016 yılı Haziran ayı itibarıyla, sektörün kaldıraç oranı yüzde 7,7 dolaylarında gerçekleşmiştir (Grafik 23). Nisan-Haziran 2016 verilerine göre bankacılık sektörünün kaldıraç oranı, asgari oran olarak Basel III düzenlemesinde belirlenen yüzde 3’ün, TCMB uygulamasında ise 2015 yılı son üç çeyreği için belirlenen yüzde 5’in oldukça üzerinde ve istikrarlı bir seyir izlemiştir.

Grafik 23. Kaldıraç Oranlarının (KO) Dağılımı