2.2.3. Zorunlu Karşılıklar

TCMB, para politikası aracı ve makroihtiyati bir araç olarak zorunlu karşılıkları kullanmaya devam etmektedir. 2015 yılı sonu itibarıyla TL ve yabancı para ağırlıklı ortalama zorunlu karşılık oranları sırasıyla yüzde 11,1 ve yüzde 12,8 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 22 ve 23).

Finansal istikrarı desteklemek, makrofinansal riskleri sınırlamak amacıyla 2015 yılının ilk yarısında bankaların ve finansman şirketlerinin yabancı para cinsinden yükümlülükleri için uygulanan zorunlu karşılık oranları, çekirdek dışı yükümlülüklerde vadenin uzamasını teşvik edici yönde değiştirilmeye başlanmıştır. 29 Ağustos 2015 tarihinden itibaren yenilenen ve yeni kullanılan yabancı para cinsinden yükümlülükler için geçerli olacak şekilde çekirdek dışı yükümlülükler için zorunlu karşılık oranları, üç yıldan uzun vadeyi teşvik edici yönde değiştirilmiştir.

Diğer taraftan, 2015 yılında ROM aktif bir şekilde kullanılmaya devam edilmiştir. Böylece ROM aracılığı ile toplam rezervlere katkı sağlanırken, aynı zamanda sermaye akımlarındaki oynaklıkların döviz piyasası üzerindeki etkileri de sınırlandırılmıştır. Ayrıca, yurt dışı fonlama imkanlarında yaşanabilecek olası değişimlere karşı otomatik dengeleyici özelliği ile bir güvence sağlamaya devam etmiştir.

Yabancı para cinsinden yükümlülüklere uygulanan zorunlu karşılık oranlarındaki değişiklikler sonucunda, ROM’un otomatik dengeleyici özelliğinin güçlendirilmesi ve ihtiyaç duyulan döviz likiditesinin karşılanması amacıyla rezerv opsiyon dilimlerinde ve katsayılarında teknik ayarlamalar yapılmıştır. 13 Şubat 2015 yükümlülük tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, en üst yüzde 5’lik dilim, yüzde 1’lik 5 yeni dilime ayrılmıştır. 27 Şubat 2015 yükümlülük tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, döviz likiditesi ihtiyacını karşılamak amacıyla katsayılar yüzde 30’luk ilk dilimde düşürülürken yüzde 1’lik son beş dilimde artırılmıştır. 2015 yılı sonu itibarıyla döviz ve altın rezerv opsiyonunun son dilimine denk gelen katsayılar sırasıyla 4,7 ve 2,5 düzeyindedir (Grafik 24 ve Grafik 25).

Bankalar ve finansman şirketleri, ROM imkânlarından büyük ölçüde ve istikrarlı olarak yararlanmaktadır. 18 Aralık 2015 tesis tarihi itibarıyla, sektör genelinde döviz imkânının kullanım oranı yüzde 91,2; altın imkânının kullanım oranı ise yüzde 89,8 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup söz konusu imkânın kullanım oranı aynı tesis dönemi itibarıyla yüzde 70,4 olarak gerçekleşmiştir.

Dengeli büyümeyi desteklemek ve yurt içi tasarrufları güçlendirmek amacıyla TL olarak tesis edilen zorunlu karşılıklara faiz ödenmesi uygulamasında, 2015 yılından itibaren çekirdek yükümlülükleri teşvik edici yönde, mevduat ve öz kaynak toplamının açılan kredilere oranı sektör ortalamasından daha yüksek olan kuruluşlara kendi durumlarını bozmadıkları sürece daha yüksek oranda faiz ödenmiştir. Bu çerçevede, 8 Mayıs 2015 tesis döneminden itibaren TL cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara ödenen faiz oranında 50 baz puan artırıma gidilmiştir. Bankacılık sektörünün aracılık maliyetlerinin azaltılması ve çekirdek yükümlülüklere sağlanan desteğin artırılması amacıyla TL cinsinden tesis edilen zorunlu karşılıklara ödenen faiz oranlarının 1 Eylül 2015 tarihinde 50 baz puan, 1 Ekim 2015 tarihinde 50 baz puan ve 1 Aralık 2015 tarihinde 50 baz puan olmak üzere toplamda 150 baz puan artırılmasına karar verilmiştir.

Değişen küresel ve yerel finansal piyasa koşulları çerçevesinde, 5 Mayıs 2015 tarihinden itibaren bankalar ve finansman şirketleri tarafından TCMB nezdinde ABD doları cinsinden tutulan zorunlu karşılıklara, rezerv opsiyonlarına ve serbest hesaplara da faiz ödenmeye başlanmıştır.

Bankaların yurt dışı şubelerinin zorunlu karşılığa tabi yükümlülüklerinin kapsamı, 29 Mayıs 2015 tarihinden sonra oluşan yeni yükümlülükler için genişletilmiş, böylece bankaların yurt dışı şubelerinin de borçlanmalarında uzun vadeyi tercih etmeleri teşvik edilmiştir.

ROM’un otomatik dengeleyici özelliğinin etkinliğini artırmak amacıyla 31 Aralık 2015 tarihli yükümlülük döneminden itibaren TL yükümlülükler için ROM kapsamında tutulacak dövizlerin hesaplanmasında, yükümlülük tarihi ile tesis tarihinden 3 iş günü öncesine kadar olan günlerde Resmî Gazete’de ilan edilen TCMB döviz alış kurlarının aritmetik ortalaması kullanılacaktır.

Bankacılık sektörünün borçluluk düzeyini sınırlandırarak şoklara dayanma kapasitesini artırmayı amaçlayan kaldıraca dayalı zorunlu karşılık düzenlemesi, 2015 yılında çeyrek dönemlere ilişkin belirlenen sınırlar için uygulanmaya başlamıştır. Bu çerçevede, Haziran 2015 itibarıyla sektörün kaldıraç oranı yüzde 7,2 dolaylarında gerçekleşmiştir (Grafik 26). Nisan-Haziran 2015 dönemi verilerine göre bankacılık sektörünün kaldıraç oranı, asgari oran olarak Basel III düzenlemesinde belirlenen yüzde 3’ün, TCMB uygulamasında ise 2015 yılı ilk üç çeyreği için belirlenen yüzde 4’ün oldukça üzerinde ve istikrarlı bir seyir izlemiştir. Uygulamanın yürürlüğe girdiği tarihten itibaren banka bazında asgari sınırların altında kalan ve ilave zorunlu karşılık tesis etmesi gereken herhangi bir banka bulunmamaktadır.