2.12 Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

2.12.1 Akademik Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

TCMB, akademik çalışmalara verdiği önem doğrultusunda, çalışanları tarafından hazırlanmış olan Çalışma Tebliğlerine ve Ekonomi Notlarına genel ağ sitesinde yer vermiştir. TCMB bünyesinde yapılan araştırmaların hakem değerlendirmesi sürecinden geçtikten sonra sunulduğu Çalışma Tebliğleri serisine 9 yayın eklenmiştir. Ekonomik gelişmelere dair tartışmalara zamanlı bir katkıda bulunmak ve TCMB bünyesinde Türkiye ekonomisi ve para politikası üzerine yapılan çalışmaların sonuçlarını kamuoyuyla paylaşmak amacıyla hazırlanan Ekonomi Notları kapsamında ise 10 not kamuoyu ile paylaşılmıştır.

Öte yandan, TCMB çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış olan makaleler Sosyal Bilimler Atıf Endeksi’nde listelenen dergilerde yayımlanmıştır.

2.12.2 Yapısal Ekonomik Gelişmelere Yönelik Araştırma Çalışmaları

2023 yılında, Türkiye ekonomisindeki yapısal gelişmelere, özellikle de para politikasının etkinliğini sınırlandıran yapısal faktörlerin tespitine yönelik analizler, para politikasının reel sektör faaliyetleri üzerindeki etkilerinin yerinde gözlemi ve kurumlar arası iş birliği çerçevesinde politika önerileri geliştirme şeklinde tasarlanmış olan araştırma ve izleme faaliyetlerine devam edilmiştir. Söz konusu araştırma ve saha gözlemleri güncel verilerle desteklenerek çalışma sonuçları ilgililerle paylaşılmıştır.

Yapısal ekonomik gelişmelere yönelik 2023 yılında gerçekleştirilen faaliyetler dört temel başlık altında gerçekleştirilmiştir:

Türkiye ekonomisinin yapısal faktörlerinin para politikası ile etkileşimine dair araştırma faaliyetleri
Gıda ve Tarımsal Ürün Piyasaları İzleme ve Değerlendirme Komitesi (Gıda Komitesi) ile Fiyat İstikrarı Komitesi platformlarında gıda ve tarımsal ürün fiyatlarına ilişkin bilgilendirmelerin yapılması ve fiyatlama davranışlarına ilişkin araştırmaların sunulması
Araştırma çalışmalarını koordinasyon faaliyetleri
Reel Sektöre İktisadi Mercek (RESİM) kapsamındaki saha izleme ve değerlendirme çalışmaları

Türkiye ekonomisindeki yapısal gelişmeleri ve bu gelişmelerin para politikası ile etkileşimini incelemek üzere fiyatlama davranışları; piyasa yapısı ve rekabet, dış ticaret, cari denge ve firma dinamikleri; iş gücü piyasaları, verimlilik ve hanehalkı davranışları gibi başlıklarda çeşitli konular ampirik ve teorik yöntemlerle incelenmeye devam edilmiştir. Elde edilen bulgular ise PPK süreçlerinde ve paydaş kurumlarla gerçekleştirilen toplantılarda politika yapıcılara düzenli bir şekilde sunulmuştur.

Gıda Komitesi gıda fiyatlarında istikrarı sağlama ve öngörülebilirliği artırma hedefi doğrultrusunda tarım ve gıda sektöründeki yapısal ve konjonktürel sorunların tespitine ve çözümüne odaklanmıştır. Gıda Komitesi toplantılarında ilgili Bakanlık ve kuruluşlar en üst düzeyde temsil edilmekte ve alınan kararlar çerçevesinde somut politika tedbirleri hayata geçirilmektedir. 2023 yılında Gıda Komitesi 2 defa toplanmış ve gıda fiyatları istikrarı, tarım ürünleri arz güvenliği, tarımsal planlama gibi konularda kararlar almıştır.

Gıda Komitesi kararları kapsamında Bankamızca yürütülen Gıda Erken Uyarı Sistemi (Gıda-EUS) projesi çerçevesinde fiyat istikrarı açısından kritik önem arz eden gıda ve tarım ürünleri fiyatlarına dair veriler detaylı ve zamanlı olarak analiz edilmiş ve tedbir önerileri geliştirilmiştir. Bu alandaki güncel veri tabanı gıda ve tarımsal ürün piyasalarındaki yapısal problemlerin ve kritik gelişmelerin takibinde kullanılmakta; Komite toplantılarında sektördeki son gelişmeler hakkında düzenli bilgilendirmeler yapılmakta ve raporlar sunulmaktadır. Diğer yandan, Gıda-EUS çerçevesinde hazırlanan Gıda ve Tarım Piyasaları Raporu, Gıda Dış Ticaret Gelişmeleri Raporu ve Kritik Gıda Ürünleri Enflasyon Gelişmeleri Raporu ilgili Bakanlık ve kuruluşlarla düzenli olarak paylaşılmaktadır.

2023 yılında Yapısal Ekonomik Araştırmalar Genel Müdürlüğü çalışanlarının katkılarıyla hazırlanmış üç makale Central Bank Review dergisinde yayımlanmış, iki yayın Çalışma Tebliğleri serisine eklenmiş, iki çalışma ise TCMB blog yazısı olarak Merkezin Güncesi’nde yayımlanmıştır. Yapılan bu çalışmaların üçü ulusal ve uluslararası seminer ve konferanslarda akademisyen ve politika yapıcılara sunulmuştur. Akademik Çalışmalar için Mali Destek Programı (AÇMDP) kapsamında yedi farklı konferans desteği başvurusu olmuş, yapılan değerlendirmeler sonucunda bunların tamamına destek sağlanmıştır. Editörlük ve hakemlik süreçleri Bankamız tarafından yürütülen Central Bank Review dergisine de 2023 yılı içinde 127 makale başvurusu yapılırken, 12 adet makale kabul alarak yayımlanmıştır.

TCMB, 2023 yılında para politikası karar alma sürecinde nitelikli ve zamanlı bilgi kaynağı olarak reel sektördeki gelişmeleri incelemeye devam etmiştir. Bu çerçevede, farklı sektörlerdeki firmaların üst düzey yöneticileri ve sivil toplum kuruluşlarıyla görüşmeler yapılarak iktisadi faaliyete ilişkin kapsamlı bilgi edinilmiş, ekonominin gidişatı ile ilgili reel sektör hissiyatı zamanlı bir şekilde takip edilmiştir.

Aylık periyotlarda yapılan görüşmelerden elde edilen bilgiler, iktisadi faaliyete (üretim, yurt içi ve yurt dışı satış, yatırım, istihdam, finansman koşulları, maliyet ve fiyat) ilişkin konjonktürel değerlendirmelerin daha sağlıklı yapılmasına katkıda bulunmuştur. Firma görüşmelerinde, reel sektör temsilcileriyle para politikası çerçevesi hakkında görüş alışverişinde bulunulmuş ve TCMB iletişim politikasının etkinliğine katkı sağlanmıştır. 2023 yılı enflasyon raporlarında “Firma Görüşmelerinden Elde Edilen Bulgular” başlıklı kutular hazırlanarak konjonktürel görüşmelerden elde edilen bulgular kamuoyuyla paylaşılmıştır.

Konjonktürel gelişmeleri takip etmek amacıyla yapılan düzenli saha görüşmelerinin yanı sıra PPK’nın ilgi alanındaki gelişmelere ilişkin veya döneme özgü konularda tematik çalışmalar yürütülmüş ve raporlar hazırlanmıştır. İlaveten farklı sektörlerin yapılarına, iş akışları ile ilgili genel bilgilere ve bu sektörlere dair son dönem gelişmelere yer veren çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda; 2023 yılında konjonktürel çalışmalar kapsamında 2.563, yatırım ağırlıklı muhtelif tematik konular kapsamında 426 ve tarım görüşmeleri kapsamında 301 olmak üzere toplam 3.290 görüşme gerçekleştirilmiştir.

2.12.3 Veri Yönetişimi ve İstatistik Alanında Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

TCMB’nin veri odaklı politika kararlarının daha etkin izlenebilmesi için ihtiyaç duyulan yüksek frekanslı entegre veri tabanları yeni veriler ile desteklenmiştir. Uygulanan politikaların etkileri düzenli olarak takip edilmiş, etki analizleri yapılmıştır. Kurumlar arası iş birliği çerçevesinde çeşitli kamu kurum ve kuruluşları ile protokol çalışmaları yapılarak politika tasarımlarına katkı sağlanmıştır. Veri Yönetişimi ve İstatistik Genel Müdürlüğü kapsamında yürütülen operasyonel süreçlerin otomasyonu sağlanarak süreç verimliliği önemli ölçüde artırılmıştır. TCMB’nin politika yapım süreçlerinde etkin bir role sahip olan büyük veri platformunun işlevselliği eklenen yeni veri ve analiz araçları ile artırılmıştır. İlk defa üretilen istatistiklerin kamuoyu ile paylaşımı gerçekleştirilmiştir. Yıl içinde yapılan çalışmalardan öne çıkanlar şu şekildedir:

8 Kasım 2023 tarih ve 32363 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Yönetmelik ile firmaların, döviz varlık ve yükümlülüklerine ilişkin olarak TCMB’ye yapmakla yükümlü oldukları döviz pozisyon raporlamasında sadeleştirme ve kapsam değişikliğine gidilmiştir. 2018 yılından itibaren uygulanmakta olan Sistemik Risk Veri Takip Sistemi kapsamındaki döviz pozisyon raporlamasının firma kapsamı, firmaların ülke ekonomisi içerisindeki temsil düzeyini artırmak amacıyla yeniden düzenlenmiş ve mevcut raporlama biçimi sadeleştirilerek firmalara raporlama işlemlerinde kolaylık sağlanmıştır.
TCMB istatistiklerinin kalitesini değerlendirmek ve kullanıcı ihtiyaçlarını izlemek amacıyla, TCMB İnternet Yayın Abonelik Sistemi (İYAS) aboneleri, Elektronik Veri Dağıtım Sistemi (EVDS) kayıtlı kullanıcıları ve TCMB çalışanları ile İstatistik Kullanıcı Anketi yapılmıştır.
Çevresel, Sosyal ve Yönetişimsel (ÇSY) borçlanma senetlerine ilişkin veriler Menkul Kıymet İstatistikleri’ne iki yeni tablo ile eklenerek kamuoyu ile paylaşılmaya başlanmıştır.
Finansal ve reel sektördeki karar alıcı ve uzman kişilerin, çeşitli makroekonomik değişkenlerle ilgili beklentilerinin izlenmesine yönelik olarak TCMB tarafından uygulanmakta olan Piyasa Katılımcıları Anketi’nin katılımcı listesi anketin temsil gücünün artırılması amacıyla güncellenmiştir. Katılım sürekliliğinin sağlanabilmesi için sadece kurumsal katılımcılara yer verilmiştir.
TCMB’ye bankalar/finansman şirketleri tarafından raporlanan Parasal ve Finansal İstatistiklere kaynak teşkil eden tüm formların güncel şablon ve açıklamaları TCMB genel ağ sitesinde yayınlanmıştır.
Haftalık Para ve Banka İstatistikleri’nin uluslararası istatistik raporlama standartlarına uyumunu artırmak amacıyla bankalardan Mevduat/Katılım Fonu Haftalık İzleme Formu derlenmeye başlamıştır.
TCMB bünyesinde yürütülen araştırma ve geliştirme çalışmalarının verimliliğinin ve etkinliğinin artırılması amacıyla Sosyal Güvenlik Kurumu, T.C. Ticaret Bakanlığı, Kamu Gözetimi Muhasebe ve Denetim Standartları Kurumu, T.C. Küçük ve Orta Ölçekli İşletmeleri Geliştirme ve Destekleme İdaresi Başkanlığı (KOSGEB), Eximbank ve İhracatı Geliştirme A.Ş. ile TCMB arasında protokol imzalanarak veri paylaşımı başlatılmıştır.
TCMB bünyesindeki mikro veri tabanlarının veri kalitesinin artırılması amacıyla makine öğrenmesi teknikleri ile anomali tespitleri yapılmıştır.
Büyük veri analitiğinin finans alanı dışındaki kullanımı keşfedilmiş, geliştirilen banknot seri no takip projesi ile süreç optimizasyonuna katkı sağlanmıştır.
Analitik veriye güvenli ve performanslı erişim sağlayan Sanal Veri Odaları kullanıcı sayısı %35 artmıştır.
Büyük veri platformu alt sistemleri günümüz teknolojik gereksinimlerini karşılamak amaçlı konteyner tabanlı sanallaştırma teknolojisine aktarılmıştır.

2.12.4 Banknot Basımına Yönelik Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

Banknot basımına yönelik süreç iyileştirilmesine katkı sağlamak üzere araştırma ve geliştirme çalışmaları gerçekleştirilmiştir.

E9 Emisyon Grubu 7. Tertip 200 TL Banknotların imza değişikliği çalışmaları yapılmıştır.

17-19 Ekim 2023 tarihleri arasında, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğünün Kalite Yönetim Sisteminin ISO 9001 standardına, İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sisteminin ISO 45001 standardına ve Çevre Yönetim Sisteminin ISO 14001 standardına uygunluğu Türk Standartları Enstitüsü (TSE) tarafından tetkik edilmiştir. TSE Yürütme Komitesi tarafından, Banknot Matbaası Genel Müdürlüğünün ISO 14001 Çevre Yönetim Sistemi belgesinin yenilenmesine; ISO 9001 Kalite Yönetim Sistemi ve ISO 45001 İş Sağlığı Güvenliği Yönetim Sistemi belgelerinin ise geçerliliğinin devamına karar verilmiştir.

Banknot Matbaası Genel Müdürlüğünde çevresel etkileri azaltan, güncel teknolojileri kullanan ve ultrafiltrasyon yöntemi ile çalışan yeni Solüsyon Sistemi 2023 yılı içinde faaliyete geçmiştir.

2.12.5 Bilişim Teknolojileri Alanında Araştırma ve Geliştirme Çalışmaları

Bilişim Teknolojileri (BT) alanında, TCMB’nin vizyonuyla uyumlu olarak ihtiyaç duyulan teknolojik çözüm ve sistemlerin oluşturulmasına ve bu sistemlerin güvenliği ile sürekliliğinin sağlanması çalışmalarına devam edilmiştir. Yıl içinde yapılan birçok çalışmadan öne çıkanlar şu şekildedir:

TCMB’nin ihtiyaçlarına daha hızlı bir şekilde yanıt verebilmek, ortam alternatiflerini çoğaltarak sürekliliği yüksek seviyede tutmak ve sunulan hizmetleri uçtan uca izleyebilmek amacıyla TCMB teknoloji ve uygulama mimarisi dönüştürülmeye devam edilmiştir.
TCMB iş sürekliliğini artırmak amacıyla BT sistem ve uygulamalarının mevcut veri merkezlerine ek olarak farklı veri merkezlerinde de çalışabilmesi için gerekli altyapı iyileştirme çalışmalarına devam edilmiştir.
Siber güvenlik dayanıklılığımızı artırmak ve önleyici kontrollerimizi genişletmek amacıyla çalışmalar yapılmıştır.
Siber güvenlik izleme ve müdahale yeteneklerimiz artırılmıştır.
T.C. Cumhurbaşkanlığı Dijital Dönüşüm Ofisi tarafından yayımlanmış olan Bilgi ve İletişim Güvenliği Rehberine uyum ve denetim çalışmaları yapılmıştır. TCMB ISO 27001 Bilgi Güvenliği Yönetim Sistemi sertifikası, bu konuda yetkili ve bağımsız bir kuruluş tarafından yapılan denetimler sonucunda yenilenmiştir.
Altyapı iyileştirme çalışmaları kapsamında veri merkezlerinin modernizasyonu çalışmalarına başlanmış; bu hedefe uygun olarak yeni bir veri merkezi tesis edilmiştir.
Karar alma süreçlerinde verinin daha etkin kullanımı için yapılan çalışmalara devam edilmiştir.
TCMB süreçlerinin dijitalleşmesinin artırılması için ihtiyaç duyulan uygulamalar hazırlanmıştır ve yenilenmiştir.
TCMB İnternet ve ödeme sistemleri uygulamalarının iletişim altyapıları yenilenmiştir.
TCMB İstanbul Finans Merkezi yerleşkesi BT altyapısı tesisine yönelik çalışmalar gerçekleştirilmiştir.