MENÜ
2.2 Para Politikasının Operasyonel Çerçevesi
2017 yıl sonu itibarıyla 137,52 milyar Türk lirası olan sistemin fonlama ihtiyacı, 2018 yıl sonu itibarıyla 100,53 milyar Türk lirasına gerilemiştir.
1 Haziran 2018 tarihinden itibaren, bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının politika faizi olarak ilan edilmesiyle birlikte TCMB fonlaması bir hafta vadeli repo ihaleleri ile sağlanmaya başlanmış ve gecelik piyasa faizlerinin politika faizi etrafında oluştuğu gözlenmiştir.
2018 yılı Ağustos ayında piyasalarda yaşanan şoklar karşısında finansal istikrarın desteklenmesi ve piyasaların etkin işleyişinin sürdürülmesi amacıyla 13 Ağustos 2018 tarihinde bir dizi tedbir alınmıştır. Söz konusu tedbirler kapsamında likiditeye erişim ve teminat koşullarında esneklikler sağlanarak finansal istikrar için gerekli adımlar atılmıştır.
TCMB bünyesinde gerçekleştirilen işlemlerin teminat koşullarının sadeleştirilmesine ve şeffaflaştırılmasına yönelik teknik çalışmalar 2018 yılında da devam etmiştir. Teminat yönetimi kapsamında;
Borsa İstanbul A.Ş. (BİST) bünyesindeki “Taahhütlü İşlemler Pazarı”nda, TCMB tarafından Aralık ayından itibaren işlem yapılmaya başlanmıştır.
2018 yıl sonu için belirlenen 16 milyar nominal Türk lirası portföy hedefi çerçevesinde, 2018 yılı başında 14,96 milyar nominal Türk lirası seviyesinde bulunan APİ portföyü için, yıl içinde itfası gelen 5,77 milyar nominal kıymet dikkate alınarak 6,21 milyar nominal tutarında kıymet alınmış, yıl sonu APİ portföyü 15,40 milyar seviyesine ulaşmıştır.
Finansal piyasalarda gözlenen aşırı oynaklık ve sağlıksız fiyat oluşumları ile finans sektörünün likidite ihtiyaçlarını göz önüne alan TCMB, piyasaların etkin işleyişini sağlamak amacıyla Türk lirası ve döviz likidite yönetimlerinin etkinliğini destekleyen bir dizi önlem almıştır.
2018 yılında ihale yöntemiyle veya doğrudan döviz alım veya satımı yapılmamıştır.
18 Ocak 2017 tarihinde başlanan Türk Lirası Depoları Karşılığı Döviz Depo İhalelerine devam edilmiş, ihale miktarı 1,5 milyar ABD dolarından kademeli olarak 500 milyon ABD dolarına düşürülmüştür.
Teminat döviz depo alım faiz oranları ABD doları için 27 Eylül 2018 tarihinde yüzde 1,50’den yüzde 2’ye, 24 Aralık 2018 tarihinde ise yüzde 2,25’e yükseltilmiştir.
20 Kasım 2017 tarihinde başlanan Türk Lirası Uzlaşmalı Vadeli Döviz Satım İhalelerine devam edilmiştir. Ayrıca, ilgili ihalelere ek olarak döviz piyasalarının etkin işleyişine katkı sağlamak amacıyla, 31 Ağustos 2018 tarihinden itibaren BİST nezdinde faaliyet gösteren VİOP’ta Türk lirası uzlaşmalı vadeli döviz işlemleri de gerçekleştirilmeye başlanmıştır.
1 Kasım 2018 tarihinde bankaların Türk lirası ve döviz likidite yönetimindeki etkinliğinin artırılması amacıyla Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap Piyasası işlemlerine başlanmıştır. Kotasyon yöntemiyle gerçekleştirilen söz konusu işlemlere dair maksimum tutar bankaların Döviz Piyasaları işlem limitlerinin yüzde 10’u olarak belirlenmiştir.
Bu araçlara ek olarak, bankaların TCMB’den döviz deposu almak üzere kullanabilecekleri yaklaşık 50 milyar ABD doları seviyesinde toplam limitleri bulunmakta olup, bu kapsamda Ağustos ayında sınırlı miktarda işlem gerçekleşmiştir. Ayrıca, Döviz Depo Piyasasındaki aracılık faaliyetlerine 13 Ağustos 2018 tarihi itibarıyla yeniden başlanmıştır.
TCMB nezdinde ABD doları cinsinden tutulan zorunlu karşılıklara, rezerv opsiyonlarına ve serbest hesaplara uygulanacak faiz oranı da, uluslararası piyasalardaki referans faiz oranlarındaki gelişmeler dikkate alınarak, 23 Ekim 2018 tarihinde yüzde 1,50’den yüzde 2’ye yükseltilmiştir.
TCMB, yurt içindeki altın cinsi tasarrufların finansal sisteme dahil edilmesine yönelik adımlar atmaya bu dönemde de devam etmiştir. 5 Ocak 2018 tarihinde, yurt içi yerleşiklerden toplanacak işlenmiş veya hurda altından dönüştürülmüş standart altınlar ile yurt içinde cevherden üretilen standart altınların Türk lirası karşılığında alınması uygulamasına başlanmıştır. Diğer taraftan Döviz Karşılığı Altın Piyasası işlemlerine başlanmış ve bankalara altın işlemlerinde lokasyon swap imkânı sunulmuştur.
Dış ticarette yerel para birimlerinin kullanılmasının teşvikine yönelik olarak, Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ticaret ve yatırım faaliyetlerinin finansmanına ilişkin ödemelerde kullanılmak üzere, Çin yuanı üzerinden düzenlenecek senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 2 milyar Çin yuanı toplam kredi limiti kapsamında kullandırılmıştır. “Çin Yuanı Reeskont Kredisi Uygulama Talimatı” 2017 yılı Ocak ayında yayımlanmış olup, bu kapsamda, 2018 yılında senet karşılığı bankalara kullandırılan net tutar 26,3 milyon Çin yuanıdır. Ayrıca, Katar Merkez Bankası ile 17 Ağustos 2018 tarihinde swap anlaşması yapılmıştır.
TCMB, para politikası aracı ve makro ihtiyati bir araç olarak zorunlu karşılıkları kullanmaya devam etmektedir.
Rezerv Opsiyonu Mekanizması (ROM) kapsamında döviz cinsinden tesis imkânına ilişkin üst sınır Mayıs ayında yüzde 55’ten yüzde 45’e, Ağustos ayında ise yüzde 40’a indirilerek piyasalara toplam 4,4 milyar ABD doları döviz likiditesi sağlanmıştır.
Ağustos ayında Türk lirası zorunlu karşılık oranları tüm vade dilimlerinde 250 baz puan, yabancı para zorunlu karşılık oranları mevduat/katılım fonu dışı yükümlülükler için 3 yıla kadar vadeli yükümlülüklerde 400 baz puan indirilerek piyasalara 10 milyar Türk lirası, 6 milyar ABD doları ve 3 milyar ABD doları tutarında altın likiditesi sağlanmıştır. Yabancı para yükümlülükler için azami ortalama tesis imkânı yüzde 4’ten yüzde 8’e çıkarılmış ve Türk lirası yükümlülükler için ROM kapsamında ABD dolarının yanı sıra euro cinsinden de zorunlu karşılık tesis edilebilmesi imkânı getirilerek finansal kuruluşlara likidite yönetiminde esneklik sağlanmıştır.
Türk lirası zorunlu karşılıklara ödenecek faiz oranının belirlenme yönteminde değişikliğe gidilerek, daha önce TCMB bir hafta vadeli repo ihale faiz oranının 400 baz puan eksiği olarak uygulanan oranın sabit bir oran olarak belirlenmesine karar verilmiştir. Yöntem değişikliği öncesinde fiilen yüzde 4 seviyesinde olan söz konusu oran 1 Haziran 2018 tarihinden itibaren yüzde 7, 21 Eylül 2018 tarihinden itibaren ise yüzde 13 olarak uygulanmıştır.
Mevcut uygulamada BİST piyasalarında bankaların TCMB ile ve birbirleriyle yaptıkları dışında kalan repo işlemlerinden sağlanan fonlar zorunlu karşılığa tâbi tutulmakta iken, finansal piyasaların derinleşmesine ve etkinliğine katkı sağlamak amacıyla Aralık ayında yapılan değişiklikle BİST piyasalarında repo işlemlerinden sağlanan tüm fonlar zorunlu karşılıklardan muaf hale getirilmiştir.
Söz konusu düzenleme değişiklikleri sonrasında; 2018 yılı sonu itibarıyla Türk lirası ve yabancı para ağırlıklı ortalama zorunlu karşılık oranları sırasıyla yüzde 7,4 ve yüzde 11,3 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.1 ve 2.2.3.2).
Bankalar ve finansman şirketlerinin büyük kısmı ROM imkânlarını aktif olarak kullanmaya devam etmektedir. 2018 yılı sonu itibarıyla; döviz tesis imkânı kullanım oranı yüzde 92,5, altın tesis imkânı kullanım oranı yüzde 92,1, hurda altın imkân kullanım oranı ise yüzde 48,1 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.3 ve 2.2.3.4). Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup, söz konusu imkânın kullanım oranı aynı tesis dönemi itibarıyla yüzde 77,9 olarak gerçekleşmiştir.
2018 yılı sonu itibarıyla, Türk lirası yükümlülükler için ROM kapsamında 8,6 milyar ABD doları döviz ve 8,7 milyar ABD doları karşılığı altın tesis edilmiştir (Grafik 2.2.3.5). Yabancı para yükümlülükler için ise 34,8 milyar ABD doları döviz ve 0,7 milyar ABD doları altın tesis edilmiştir (Grafik 2.2.3.6).
ROM kapsamında ABD dolarının yanı sıra euro cinsinden de zorunlu karşılık tesis edilebilmesi imkânının getirilmesiyle birlikte, yüzde 40,5 olan Türk lirası yükümlülükler için yapılan tesisler toplamı içindeki ABD dolarının payı 2018 yılı sonu itibarıyla yüzde 6,5’e gerilemiş, euro cinsinden tesisin payı ise yüzde 30,5 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.7 ve 2.2.3.8).
Reeskont kredileri, ihracatın desteklenmesi suretiyle cari açığın azaltılması ve TCMB rezervlerinin güçlendirilmesi amacıyla, TCMB Kanunu’nun 45’inci maddesi çerçevesinde, döviz üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 240 güne (yüksek teknolojili sanayi ürünlerinde ve yeni pazarlarda 360 güne) kadar vadeli ve Türk lirası olarak Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) ve ticari bankalar aracılığıyla ihracatçılar ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerde bulunan firmalara kullandırılmakta, kredilerin TCMB’ye geri ödemesi ise döviz cinsinden yapılmaktadır.
Reeskont kredilerinin toplam limiti, 17 milyar ABD doları Türk Eximbank’a, 3 milyar ABD doları ise ticari bankalara olmak üzere 20 milyar ABD dolarıdır. Firma bazında kredi limitleri dış ticaret sermaye şirketleri için 400 milyon ABD doları, diğer firmalar için ise 350 milyon ABD doları olup, bu limitlerin tamamı 120 güne kadar vadeli kredi başvurularında, en fazla yüzde 60’ı ise 121-360 gün vadeli kredi başvurularında kullanılabilmektedir. Reeskont kredisine ilişkin düzenlemelerde;
Nisan ayında yapılan değişiklikle;
Mayıs ayında yapılan değişiklikle;
Temmuz ayında yapılan değişikliklerle;
Eylül ayında yapılan değişiklikle;
Aralık ayında yapılan değişikliklerle;
Dış ticarette yerel para birimlerinin kullanılmasının teşvikine yönelik olarak, Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ticaretin ve yatırımların yerel para ile finansmanı amacıyla, 11 adet proje için 10 firmaya 27 milyon Çin yuanı tutarında senet karşılığı reeskont kredisi kullandırılmıştır.
2017 yılında 20,4 milyar ABD doları olan reeskont kredisi kullanımı 2018 yılında 22,9 milyar ABD dolarına ulaşmış olup, yıl sonu itibarıyla 15,5 milyar ABD doları kredi bakiyesi bulunmaktadır.
Reeskont kredileri 2018 yılında TCMB döviz rezervlerine 15 milyar ABD doları katkı sağlamıştır.
Kredi kartı işlemlerinde uygulanacak aylık azami akdi ve gecikme faiz oranları TCMB tarafından üçer aylık dönemler için açıklanmaktadır. Kredi kartı işlemlerinde uygulanacak aylık azami akdi faiz oranları 2018 yılının ilk yarısında değişikliğe gidilmeyerek Türk lirası için yüzde 1,84, yabancı para için yüzde 1,47; aylık azami gecikme faiz oranları Türk lirası için yüzde 2,34, yabancı para için yüzde 1,97 olarak uygulanmıştır. 2018 yılının üçüncü çeyreğinde ise aylık azami akdi faiz oranı Türk lirası için yüzde 2,02, yabancı para için yüzde 1,62; aylık azami gecikme faiz oranı Türk lirası için yüzde 2,52, yabancı para için yüzde 2,12; yılın son çeyreğinde aylık azami akdi faiz oranı Türk lirası için yüzde 2,25, yabancı para için yüzde 1,80; aylık azami gecikme faiz oranı Türk lirası için yüzde 2,75, yabancı para için yüzde 2,30 olarak belirlenmiştir.
