MENÜ
2.4 Finansal Altyapı
Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sistemi ile bu sistemde gerçekleşen Elektronik Menkul Kıymet Transfer ve Mutabakat Sistemi (EMKT) işlemlerinin para karşılığı tutarı 2018 yılı için toplam 71 trilyon Türk lirası olmuştur. 2018 yılı günlük ortalama işlem tutarı 282,7 milyar Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Sistemde 2018 yılında yaklaşık 2,5 milyon adet işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 10 bin adet mesaj işlenmiştir. Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nde 2018 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 12,7 daha fazla tutarda işlemin mutabakatı gerçekleştirilmiştir (Grafik 2.4.1.1).
Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2018 yılında gerçekleşen mesajların toplam tutarı 17 trilyon Türk lirası olmuştur. 2018 yılında günlük ortalama işlem tutarı 67,8 milyar Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Sistemde 2018 yılında 585 milyon adet işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 2,3 milyon adet mesaj işlenmiştir. 2018 yıl sonu itibarıyla günlük en yüksek işlem adedine 17 Aralık 2018 tarihinde 5,8 milyon adet işlemle ulaşılmıştır. Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nde 2018 yılında 2017 yılına göre yaklaşık yüzde 24,5 daha fazla işlemin mutabakatı yapılmıştır (Grafik 2.4.1.2).
İhale sisteminden ise yaklaşık 173 bin adet mesaj işlenmiştir.
Bank of China Turkey A.Ş.’nin 11 Nisan 2018 tarihinde TCMB Ödeme Sistemlerine dahil edilmesi ile 2018 yıl sonu itibarıyla katılımcı sayısı 52 olmuştur.
Ülkemizdeki çek takası faaliyetleri, 5941 sayılı Çek Kanununun “Hesaben ödeme” başlıklı 8’inci maddesi kapsamında, TCMB tarafından 9 Haziran 2018 tarih ve 30446 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Çek Takas Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” uyarınca İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank) tarafından “Çek Takas Sistemi” aracılığıyla gerçekleştirilmektedir.
Diğer taraftan, 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) çerçevesinde çek takası faaliyetlerinin kesintisiz ve güvenilir bir şekilde yürütülmesine yönelik çalışmalar TCMB tarafından takip edilmektedir.
2018 yılında çek takas sistemi aracılığıyla ödenen yaklaşık 15,2 milyon adet çekin toplam tutarı 588,4 milyar Türk lirası olmuştur (Grafik 2.4.2.1).
TCMB tarafından 2008 yılında çıkarılan “Uluslararası Banka Hesap Numarası Hakkında Tebliğ” ile bankaların her bir müşterisi için Tebliğ’de belirlenen şartlar çerçevesinde Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) üretmelerine, müşterilerin de para transferlerinde IBAN kullanmalarına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Söz konusu Tebliğ ile ülkemizde IBAN kullanımı konusunda farkındalık ve yaygınlık hızla artmıştır. IBAN uygulamasıyla ilgili olarak 2018 yıl sonu itibariyle Elektronik Fon Transferi (EFT) ile yapılan para transferlerinde göndericinin IBAN’ının kullanım oranı yüzde 99,5, alıcının IBAN’ının kullanım oranı yüzde 94,3 seviyesinde olmuştur.
Takasbank, mevcut menkul kıymet mutabakat sistemi işleticiliği ana faaliyetine ek olarak çeklerin banka şubeleri arasında hesaben ödenmesinin sağlanmasına ilişkin Çek Takas Sistemini kurmak ve işletmek üzere 18 Mayıs 2018 tarihinde TCMB onayına başvurmuştur. Söz konusu sistemin kurulması ve işletilmesine ilişkin faaliyet izni Banka Meclisinin 20 Haziran 2018 tarihli Kararı ile uygun görülmüş olup, anılan Karar 29 Haziran 2018 tarih ve 30463 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Çek Takas Sistemi’ni işletmekte olan Bankalararası Takas Odaları Merkezi (BTOM)’nin tüzel kişiliği, 20 Aralık 2009 tarih ve 5941 sayılı Çek Kanunu uyarınca, 9 Haziran 2018 tarih ve 30446 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan ve yürürlük tarihi 2 Temmuz 2018 olan “Çek Takas Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” ile BTOM’un tüzel kişiliğini oluşturan 25 Eylül 1985 tarihli ve 18879 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan “Bankalararası Takas Odaları Merkezi Yönetmeliği”nin yürürlükten kaldırılmış olması nedeniyle, 2 Temmuz 2018 tarihi itibarıyla sona ermiştir. Konuya ilişkin TCMB duyurusu 6 Temmuz 2018 tarih ve 30470 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır. Dolayısıyla, ülkemizdeki çek takası faaliyetleri, 2 Temmuz 2018 tarihine kadar BTOM tarafından “Çek Takas Sistemi” aracılığıyla yürütülmekte iken 2 Temmuz 2018 tarihinden itibaren Takasbank tarafından yürütülmeye başlanmıştır.
Takasbank Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası Nakit Takas ve Teminat Hizmetleri Faaliyet İzni
Takasbank tarafından Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasasında nakit takas ve teminat hizmeti verilmesi faaliyeti Banka Meclisinin 8 Kasım 2018 tarihli Kararı ile Takasbank’ın sistem işleticiliği faaliyetlerine ilave olarak gerçekleştirebileceği diğer faaliyet olarak onaylanmış, söz konusu Karar 14 Kasım 2018 tarih ve 30595 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Enerji Piyasaları İşletme A.Ş. (EPİAŞ) tarafından işletilen Organize Toptan Doğal Gaz Satış Piyasası ve bu piyasaya yönelik olarak oluşturulan sürekli ticaret platformu, ülkemizin bölgesel doğal gaz ticareti merkezi olma hedefi uyarınca kurulmuş olup doğal gazın bu piyasada piyasa koşullarında fiyatlanarak referans fiyatı oluşmakta ve piyasa katılımcılarının ikili anlaşmalarına ek olarak doğal gaz alım-satımı yapma olanağı sağlanmaktadır. Takasbank, söz konusu piyasaya nakit takas, teminat, temerrüt ve temlik hizmetleri vermektedir.
Takasbank Altın Transfer Sistemi Faaliyet İzni
Takasbank tarafından Altın Transfer Sisteminin işletilmesi faaliyetine ilişkin izin başvurusu Banka Meclisinin 12 Temmuz 2018 tarihli Kararı ile Takasbank’ın sistem işleticiliği faaliyetlerine ilave olarak gerçekleştirebileceği diğer faaliyet olarak onaylanmış, söz konusu Karar 19 Temmuz 2018 tarih ve 30483 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Kuruculuğu ve işleticiliği Takasbank tarafından üstlenilen Altın Transfer Sistemi, bankalarda yer alan altın bakiyelerinin bankalararası elektronik transferinin anlık olarak yapılabilmesini mümkün kılan bir sistemdir.
Takasbank’ın BİST Swap Piyasasında Merkezi Karşı Taraf Olarak Hizmet Vermesine İlişkin Faaliyet İzni
Takasbank, çoğunlukla tezgahüstü piyasalarda gerçekleştirilen swap işlemlerinin organize bir piyasa güvencesi ile sunulabilmesini sağlamak amacı ile BİST nezdinde kurulan Swap Piyasasında alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı rolünü üstlenerek Merkezi Karşı Taraf hizmeti verme faaliyetinin sistem işleticiliği faaliyetlerine ilave olarak yürütebileceği diğer faaliyetler arasına eklenmesi hususunu TCMB onayına sunmuştur. Söz konusu başvuru 29 Kasım 2018 tarihli Banka Meclisi Kararı ile uygun görülmüştür. Karar 8 Aralık 2018 tarih ve 30619 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
6493 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemeler gereğince TCMB, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin kesintisiz işlemesini sağlamak üzere, söz konusu sistemlere ilişkin gözetim faaliyetleri yürütme yetki ve sorumluluğuna sahiptir.
TCMB, mevzuatla kendisine verilen yetki ve sorumluluklara dayanarak, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemi olarak faaliyet gösteren kuruluşlara ilişkin olarak, bu kuruluşların TCMB’den gerekli izinleri alması süreciyle başlayan ve sonrasında devam eden gözetim faaliyetlerini yürütmektedir. Söz konusu gözetim faaliyetleri devam eden bir süreç olmakla beraber, bu faaliyetlerin bir parçası olarak sistem işleticileri toplanan bilgi ve belgeler aracılığıyla izlenmekte, gerekli görüldüğünde yerinde inceleme ziyaretleri yapılarak işlem ve dokümanlar daha detaylı bir şekilde incelenmekte ve gözetim faaliyetleri sonucunda sistem işleticilerinin TCMB düzenlemelerine ve uluslararası standartlara uyum durumuna ilişkin detaylı raporlar hazırlanmaktadır.
Bu kapsamda, 2018 yılının ilk yarısında TCMB Ödeme Sistemleri ve Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS)’ye ilişkin detaylı gözetim faaliyetleri yürütülmüş, MPTS’ye ilişkin yerinde inceleme faaliyetleri gerçekleştirilmiş ve anılan sistemlerin 6493 sayılı Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemelerde yer alan hükümler ile BIS, Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi (CPMI) ve Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Örgütü (IOSCO) tarafından yayımlanan Finansal Piyasa Altyapılarına İlişkin Prensipler’e uyum durumu incelenerek Gözetim Raporları hazırlanmıştır. Ayrıca 2018 yılının ikinci yarısında, MPTS ve Garanti Ödeme Sistemleri A.Ş.’ye ilişkin olarak 2017 ve 2018 yıllarında hazırlanan Gözetim Raporlarında yer alan bulgu ve tavsiyelerle ilgili olarak gelinen noktanın incelendiği ve söz konusu sistemlerin ulusal mevzuat ile uluslararası standartlara uyum durumunun tekrar değerlendirildiği Gözetim Takip Raporları hazırlanmıştır.
Diğer taraftan, TCMB tarafından sistem işleticilerinin sistem, kural, prosedür ve uygulamalarında yapılacak yapısal değişikliklerin yakından izlenmesi faaliyetleri de gözetim faaliyetlerinin önemli bir unsurunu oluşturmaktadır. Bu kapsamda, “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik”in (Faaliyet Yönetmeliği) 7’nci maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca Takasbank’ın, teminat mektuplarının Pay Piyasası Takas Sistemi aracılığı ile yapılan Borsa İstanbul Pay Piyasası işlemleri için 31 Aralık 2018 tarihine kadar teminat ve garanti fonu katkı payı olarak kabul edilebilmesine ilişkin yapısal değişiklik başvurusu Yönetim Komitesinin 18 Mayıs 2018 tarihli Kararı ile onaylanmıştır.
Faaliyet Yönetmeliği’nin 9’uncu maddesinin yedinci fıkrası uyarınca Takasbank’ın, Borsa İstanbul Borçlanma Araçları Piyasasında Merkezi Karşı Taraf rolü üstlenmesi ve Borçlanma Araçları Piyasası Takas Sistemine ilişkin uygulamalar ile teknolojik altyapının BISTECH ortamına taşınarak değiştirilmesi sonucunda Borçlanma Araçları Piyasası Takas Sistemine ilişkin süreçlerde gerçekleştirilen yapısal değişiklikler Yönetim Komitesinin 27 Mart 2018 tarihli Kararları ile onaylanmıştır.
