2020 Yılına Genel Bakış

FİYAT İSTİKRARINA ODAKLANMA

TCMB, fiyat istikrarını sağlama amacı doğrultusunda para politikası ve likidite araçlarını piyasa koşul ve gerekliliklerine uygun bir şekilde kullanmıştır.

TCMB, 2019 yılının Temmuz ayında başladığı faiz indirim sürecine, 2020 yılı Ocak ve Şubat aylarında devam etmiş ve politika faiz oranında toplam 125 baz puan, Mart ve Nisan aylarında politika faizinde toplamda 200 baz puan indirime gitmiştir.
TCMB, salgına bağlı gelişmelerin Türkiye ekonomisi üzerindeki olumsuz etkilerinin sınırlandırılması açısından finansal piyasaların, kredi kanalının ve firmaların nakit akışının sağlıklı işleyişinin devamı sağlamak amacıyla gerekli kararları almıştır.
TCMB, 2020 yılında ZK’ları gerek para politikasını destekleyecek şekilde gerekse makro ihtiyati bir araç olarak kullanmıştır. Mart ayı başında bankacılık sektörünce verilen kredilerin tüketim yerine verimli ve üretim odaklı sektörlere yönlendirilerek cari işlemler dengesinin olumlu yönde etkilenmesi ve finansal istikrarın desteklenmesi amacıyla, kredi büyümesine dayalı ZK uygulamasında dikkate alınan kredi büyümesi hesaplamasında tüketici kredilerinin ağırlığı azaltılmış ve ticari krediler yerine selektif sektörlere verilen krediler dikkate alınmaya başlanmıştır.
Bankaların likidite yönetimine katkı sağlanması ve altın cinsi tasarrufların sisteme dâhil edilmesi amacıyla TCMB bünyesinde Türk Lirası Karşılığı Altın Swap Piyasası ile Döviz Karşılığı Altın Swap Piyasası işlemlerine 2020 yılında da devam edilmiştir. Ayrıca, 17 Mart 2020 tarihli basın duyurusu çerçevesinde bankaların Türk lirası ve yabancı para likidite yönetimine katkı sağlamak amacıyla altın karşılığı Türk lirası swap ihalelerine başlanmıştır.
TCMB, Mayıs ayında, üretim ve satışlardaki düşüşe bağlı birim maliyet artışlarına dikkat çekerek, enflasyonda kısa vadede bir miktar artış görülebileceği, ancak toplam talep koşullarının enflasyonu sınırlayıcı etkisinin arttığı değerlendirmesinde bulunarak politika faizinde 50 baz puanlık ölçülü bir indirim yapmıştır.
Haziran ayında TCMB, toplam talep koşullarının sınırlayıcı etkisine karşın, salgına bağlı birim maliyet artışlarının yansımalarıyla çekirdek enflasyon göstergelerinin eğilimlerinde bir miktar yükseliş gözlendiğini vurgulayarak politika faizini sabit bırakmıştır.
Temmuz ayındaki değerlendirmelerinde TCMB, yılın ikinci yarısında talep yönlü dezenflasyonist etkilerin daha belirgin hale geleceği öngörüsünü korumakla birlikte, söz konusu dönemde yıl sonu enflasyon tahmini üzerindeki risklerin yukarı yönlü olması nedeniyle politika faizini sabit bırakmıştır.
Ağustos ayından itibaren, para politikası uygulamaları çerçevesinde koordineli sıkılaştırma adımları atılmaya başlanmış ve Mart ayında koronavirüs salgınının küresel çapta yarattığı belirsizliğin Türkiye ekonomisi üzerindeki olası olumsuz etkilerinin sınırlandırılması amacıyla sağlanmaya başlanan imkânların uygulaması kademeli olarak sonlandırılmıştır.
TCMB Eylül ayında dezenflasyon sürecini yeniden tesis etmek ve fiyat istikrarını desteklemek amacıyla politika faizinin 200 baz puan yükseltilmesine karar vermiştir.
TCMB, Ekim ayında politika faizini sabit tutmakla birlikte, enflasyon görünümünde belirgin bir iyileşme sağlanana kadar para ve likidite politikalarındaki sıkı duruşun sürdürülmesine karar vermiştir. Para politikası operasyonel çerçevesinde değişikliğe gidilerek, Geç Likidite Penceresi (GLP) işlemlerinde uygulanacak TCMB borç verme faiz oranı ile gecelik borç verme faiz oranı arasındaki fark 300 baz puan olarak belirlenmiştir.
TCMB fonlama operasyonları, Kasım ayına kadar APİ çerçevesinde bir hafta vadeli repo miktar ihaleleri, piyasa yapıcı likidite imkânı, hedefli ilave likidite imkânı kapsamında yapılan repo miktar ihaleleri, bir ay vadeli geleneksel yöntemli repo ihaleleri, gecelik vadeli repo ve depo işlemleri ile GLP işlemleri yoluyla gerçekleştirilmiştir.
Kasım ayında enflasyon görünümüne dair risklerin bertaraf edilmesi, enflasyon beklentilerinin kontrol altına alınması ve dezenflasyon sürecinin en kısa sürede yeniden tesisi için, politika faizi yüzde 10,25’ten yüzde 15’e yükseltilmiştir. Faiz artırım kararına ek olarak TCMB, sade bir operasyonel çerçevede kısa vadeli tüm fonlamanın temel politika aracı olan bir hafta vadeli repo faiz oranı üzerinden yapılmasına karar vermiştir.
Kasım ayı sonlarında fiyat istikrarı temel amacı doğrultusunda parasal aktarım mekanizmasının etkinliğini artırmak amacıyla Zorunlu Karşılık sisteminde sadeleşmeye gidilmesine karar verilmiştir. Buna göre; reel kredi büyümesine göre farklılaşan ZK ve faiz/nema oranları uygulamasının yürürlükten kaldırılmasına, ZK oranlarının tüm bankalar için aynı oranlar üzerinden uygulanmasına ve Türk lirası cinsinden ZK’lara ödenen faiz/nema oranının tüm bankalar için yüzde 12 olarak uygulanmasına karar verilmiştir.
Aralık ayında dezenflasyon sürecinin en kısa sürede yeniden tesisi için, 2021 yıl sonu tahmin hedefi göz önünde bulundurularak politika faizi yüzde 15’ten yüzde 17 seviyesine yükseltilmiştir.

YALIN, ETKİN VE ÇİFT YÖNLÜ İLETİŞİM

TCMB 2020 yılında yalın, etkin ve çift yönlü bir iletişim politikası yürütmüştür.

Koronavirüs salgınının etkisinde geçen 2020 yılında, koronavirüs salgınının ülke ekonomisi üzerindeki olası olumsuz etkilerini sınırlandırmak için TCMB tarafından alınan önlemler basın duyuruları ile kamuoyuna duyurulmuştur.
TCMB Kasım ayından itibaren para politikasında sade bir operasyonel çerçeveye geçmiştir. Para politikasına dair alınan bu karar, TCMB’nin politika duruşunu fiyat istikrarı önceliğini koruyarak belirleyeceğine vurgu yapan güçlü bir iletişim politikası ile desteklenmiştir.
2020 yılı ile dünya gündemine giren koronavirüs salgını, bazı iletişim çalışmalarının sanal ortamda yapılmasını zorunlu kılmıştır. Enflasyon Raporu Bilgilendirme Toplantılarının biri sanal ortamda, üçü ise fiziksel ortamda koronavirüs önlemleri alınarak gerçekleştirilmiştir. Ayrıca 2021 Yılı Para ve Kur Politikası Metni, 16 Aralık 2020 tarihinde sanal ortamda yapılan bir basın toplantısı ile kamuoyuna duyurulmuştur.
Yatırımcı kuruluşlar ve kredi derecelendirme kuruluşları (KDK) ile 2020 yılı Ocak-Mart Döneminde teknik içerikli yüz yüze toplantılar ve telekonferanslar düzenlenmiştir. Temmuz ve Eylül aylarında ulusal ve uluslararası yatırımcılar, ekonomist, analist ve portföy yöneticilerinin katılımıyla iki adet yatırımcı video konferansı düzenlenmiştir.
Ekonomik faaliyetlere ve firmaların karar alma mekanizmalarına ilişkin bilgi edinmek ve ekonominin gidişatı ile ilgili reel sektör hissiyatının zamanlı bir şekilde takip edilmesi amacıyla 878’i imalat sanayii firması olmak üzere toplam 1.775 firmanın üst düzey yöneticileriyle ve 19 sivil toplum kuruluşuyla görüşmeler yapılmıştır.
2020 yılında paydaşlarla iletişim kapsamında TCMB Başkanı, yurt içinde TCMB politika ve uygulamalarını içeren ve güncel ekonomik gelişmeleri değerlendiren sunum, konuşma ve röportajlar gerçekleştirmiştir.
Başkan Naci Ağbal, 25 Aralık 2020 tarihinde TBMM Plan ve Bütçe Komisyonunda bir sunum gerçekleştirmiştir.
TCMB çalışanlarının görüşlerini kamuoyu ile paylaşabilmeleri, tartışmaya açmaları ve ekonomi gündemine zamanlı katkıda bulunabilmeleri amacıyla açılmış olan “Merkezin Güncesi” isimli kurumsal blogda yeni analizler yayımlanmaya devam etmiştir.
Fiyat istikrarının önemi konusunda farkındalık oluşturmak ve farklı paydaşlara ekonomi eğitimi vermek üzere başlatılan “Herkes İçin Ekonomi” girişimi sürdürülmüş, yurt geneline yayılması için “Herkes İçin Ekonomi Anadolu’da” projesi kapsamında etkinliklere devam edilmiştir. Proje çerçevesinde, 25-27 Şubat 2020 tarihleri arasında Trabzon’da, 11-12 Mart 2020 tarihlerinde Sivas’ta etkinlikler gerçekleştirilmiştir.

TEKNOLOJİYİ VE FİNANSAL ALTYAPIYI DAHA YOĞUN VE ETKİN KULLANMA

TCMB, teknoloji ve otomasyondan tüm iş süreçlerinde yoğun ve etkin bir şekilde yararlanmaya ve finansal altyapıyı güçlendirici adımlar atmaya devam etmiştir.

Sosyal medya platformları, genel ağ sitesi, mikrositeler ve Merkezin Güncesi dijital iletişim kanalları olarak yoğun şekilde kullanılmıştır.
Bilişim Teknolojileri (BT) alanında, Bankanın vizyonuyla uyumlu olarak ihtiyaç duyulan teknolojik çözüm ve sistemlerin oluşturulmasına ve bu sistemlerin güvenliği ile sürekliliğinin sağlanması çalışmalarına devam edilmiştir.
Pandemi döneminde hızlı tepki verilerek bankanın işlerinin aynı şekilde devam etmesi sağlanmış, bu amaçla video konferans ve sanal toplantılara erişim imkânları yaygınlaştırılmış, mobil çalışmayı destekleyecek donanımların sayısı artırılmış, uzaktan erişimlerin güvenliğine yönelik ek önlemler alınmıştır.
Koronavirüs salgını nedeniyle alınan önlemler çerçevesinde önemli toplantıların çoğu video konferans yoluyla sanal ortamda gerçekleştirilmiştir. IMF/DB toplantıları, Merkez Bankaları ile toplantılar, yatırımcılarla görüşmeler, Banka Meclisi ve Yönetim Komitesi toplantıları günümüz en üst teknolojik imkanları kullanılarak, süreçlerde herhangi bir aksamaya yol açmadan gerçekleştirilmiştir.
TCMB, 7x24 kesintisiz hizmet verecek, ödemelerin hesaplar arasında uçtan uca aktarımını saniyeler içerisinde gerçekleştirecek ve işlemin tarafları olan kullanıcıların ödemeleriyle ilgili anlık olarak bilgilendirilmesini sağlayacak yeni bir ödeme sistemini hizmete açmak üzere hazırlıklarını tamamlamıştır. FAST (Fonların Anlık ve Sürekli Transferi) olarak isimlendirilen bu yeni sistem ile farklı bankalardaki hesaplar arasındaki para transferleri, saniyeler içerisinde, 7 gün-24 saat gerçekleştirilebilecektir. FAST Sistemi, 18 Aralık 2020 tarihinden itibaren pilot uygulama olarak hizmete alınmıştır.
Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik 21 Ağustos 2020 tarih ve 31220 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Karekod ile işlem yapmakta olan ödeme hizmeti sağlayıcılarının TR Karekod’a geçişi ve TCMB ödeme sistemleri ya da kartla ödeme kabul eden işyerlerinde TR Karekod ile ödeme kabul edilmesine yönelik altyapıların oluşturulması için çalışmalar yapılmıştır. Hâlihazırda karekod ile işlem yapmakta olan ödeme hizmeti sağlayıcılarının TR Karekod’a geçişi ve TCMB ödeme sistemleri ya da kartla ödeme kabul eden işyerlerinde TR Karekod ile ödeme kabul edilmesine yönelik altyapıların oluşturulması için son tarih olarak 31 Aralık 2021 belirlenmiştir.
Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği (Birlik) Statüsü, TCMB’nin önerisi ve Cumhurbaşkanı Kararı ile 28 Haziran 2020 tarihli ve 31169 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiş ve böylece tüzel kişiliği haiz ve kamu kurumu niteliğinde meslek kuruluşu olan Birlik kurulmuştur. Türkiye’de hâlihazırda faaliyet gösteren ödeme ve elektronik para kuruluşlarının Birliğe üyelik başvuruları alınmış, ilk Genel Kurul toplantısı TCMB tarafından gerçekleştirilmiş ve Birliğin organları oluşmuştur.
TCMB, ülkemizdeki ödemeler altyapısına ve yenilikçi iş yapış yöntemlerine ilişkin önemli geliştirme alanları belirlemiştir. Bu doğrultuda yapılacak çalışmalar açısından BKM’nin, mevcut durumda üstlendiği ve temel olarak kartlı ödemeler alanına odaklanan rollerine ilave olarak önemli görevler üstlenmesi planlanmaktadır. Bu kapsamda TCMB, 6493 sayılı Kanun’un 8’inci maddesinin dördüncü fıkrası uyarınca sistemik öneme sahip sistem işleticisi olan BKM’ye hakim ortak olarak hissedar olmuştur.
Finans alanında ortaya çıkan küresel gelişmelerin takip edilerek iyi uygulama örneklerinin ve bunlarla ilgili teknolojik altyapıların TCMB’ye kazandırılması, dijital paraya ilişkin incelemeler yapılarak, dijital paranın hayata geçirilmesi için gerekli teknolojik hazırlıkların yapılması, yapay zeka ve makine öğrenmesi alanlarında çalışmalar yürütülmesine yönelik olarak Finansal İnovasyon Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
Merkez bankası dijital parası konusunda Ar-Ge Projesi başlatılmıştır. Projenin amacı, bir konsept olarak dijital paranın TCMB tarafından ihraç edilebilirliğini farklı senaryolar altında incelemek, test etmek ve araştırma geliştirme faaliyetlerini hayata geçirmektir. Ar-Ge Projesi neticesinde elde edilen çıktılarla, dijital paranın sahip olabileceği farklı özelliklerin tespiti, bu özelliklerin bir araya gelmesi sonucu ortaya çıkabilecek etkilerin analizi, teknolojik gereksinimlerin tespiti ve mevcut teknolojilerin bu gereksinimleri ne kadar karşılayabildiğinin anlaşılması mümkün olabilecektir. Ayrıca yapay zeka ve makine öğrenmesi teknikleriyle ilgili araştırmalar yapılmıştır.

ULUSAL VE ULUSLARARASI PAYDAŞLARLA EŞ GÜDÜM

TCMB, görev alanı dahilindeki ekonomi politikalarının üretilmesinde ve uygulanmasında ulusal ve uluslararası paydaşlarla eş güdüm içinde çalışmaya devam etmiştir.

Ülke merkez bankaları ve uluslararası kuruluşlarla iş birliğinin geliştirilmesi amacıyla ulusal ve uluslararası platformlarda, çeşitli toplantı, konferans, seminer ve çalıştaylara katılım sağlanmıştır. 2020 yılı Ocak ve Şubat aylarında fiziki olarak Mart-Aralık döneminde ise çevrim içi olarak gerçekleşen söz konusu etkinliklerde küresel ekonomik ve finansal görünüm, Covid-19 salgınının etkilerini hafifletmek için atılan politika adımları ve salgın sonrası dönemdeki olası zorluklar ve fırsatlar ele alınmıştır.
Merkez bankacılığı konularında ikili iş birliğinin geliştirilmesine zemin oluşturmak amacıyla Azerbaycan ve Libya Merkez Bankaları ile mutabakat zaptı imzalanmıştır. İmzalanan mutabakat zabıtlarıyla TCMB’nin resmi iş birliği içinde olduğu merkez bankası sayısı 34’e ulaşmış, böylelikle uluslararası iş birliği ağının kapsamı genişletilmiştir.
Son yıllarda uluslararası iş birliği alanında gösterilen çabaların devamı olarak TCMB, 2020 yılında diğer merkez bankaları ile planlanan teknik iş birliği faaliyetlerini video konferans yöntemiyle gerçekleştirmiştir.
TCMB’nin ikili iş birliği stratejisi kapsamında, 10 paydaş merkez bankası ile 17 video konferans düzenlenmiş, bilgi talepleri ve üst düzey görüşmeler de dahil olmak üzere 34 partner merkez bankası ile toplam 58 faaliyet gerçekleştirilmiştir.
Uluslararası Para Fonu (IMF) ve Dünya Bankası (DB) tarafından video konferans olarak organize edilen Bahar Toplantıları ile Yıllık Toplantılara katılım sağlanmıştır.
IMF, G-20 ve Uluslararası Ödemeler Bankası (BIS) tarafından periyodik olarak düzenlenen toplantılar kapsamında iç ve dış paydaşlar ile eş güdüm sağlanmıştır.
G20 platformunun 2020 yılı içerisinde faaliyetleri Suudi Arabistan Dönem Başkanlığı’nda gerçekleştirilmiştir. Salgın döneminde küresel ekonomi ile uluslararası finansal sistemin karşı karşıya olduğu zorlukların üstesinden gelmek için mevcut toplantılarının yanı sıra olağanüstü G20 Başkanlar ve Bakanlar toplantıları düzenlenmiş ve katılım sağlanmıştır.
“Orta Asya, Karadeniz Bölgesi ve Balkan Ülkeleri Guvernörler Kulübü” ve “İİT-İSEDAK Merkez Bankaları Forumu” toplantıları düzenlenmiştir.
TCMB, Türkiye’nin AB müktesebatına uyum sürecinde kat ettiği gelişmenin izlenebilmesi ve Avrupa Komisyonuna iletilmesini sağlamak üzere T.C. Dışişleri Bakanlığı Avrupa Birliği Başkanlığına, sorumlu olduğu fasıllardaki gelişmeler hakkında bilgi aktarmaya devam etmiştir. Ayrıca, AB ile Batı Balkanlar ve Türkiye Arasında Ekonomik ve Mali Diyalog çerçevesindeki çalışmalara Covid-19 salgını nedeniyle 2020 yılında elektronik ortamda devam edilmiş, AB Ulusal Eylem Planının 2020-2023 yıllarını kapsayacak şekilde güncellenmesi amacıyla gerçekleştirilen ön çalışmaya, TCMB görev alanına giren fasıllar kapsamında katkı sağlanmıştır.

KÜLTÜREL, SANATSAL VE SOSYAL DUYARLILIĞA SAHİP OLMA

TCMB, sosyal sorumluluğa ve duyarlılığa sahip olarak, pandemi koşullarında sınırlı da olsa, kültür, sanat ve spor faaliyetlerinde yer almaya devam etmiştir.

TCMB, Sanat Koleksiyonu’ndan seçilen eserlerle gerçekleştirdiği yurt içi sergiler aracılığıyla sanat koleksiyonunun tanıtımının yanı sıra ülkemizin kültür mirasının gelecek kuşaklara aktarılmasını sağlamayı hedeflemektedir. Bu kapsamda, Milli Mücadelenin 100. yılı sebebiyle; Sivas’ta 11 Mart-30 Haziran 2020 tarihleri arasında bir sergi düzenlenmiştir.
Türk Sanat Müziği Korosu Konseri ile Türk Halk Müziği Korosu Konseri düzenlenmiş, çevrim içi satranç turnuvası gerçekleştirilmiştir.
Sosyal sorumluluk faaliyetlerinde yer alınmış, bağış ve yardımlar ile akademik çalışmalara katkıda bulunmaya devam edilmiştir.
Küresel koronavirüs salgını kaynaklı alınan tedbirlerin yaratacağı olumsuz koşullardan en çok etkilenmesi beklenen toplum kesimlerini desteklemek ve toplumsal dayanışmayı artırmak amacıyla başlatılan “Biz Bize Yeteriz Türkiyem” Milli Dayanışma Kampanyası’na TCMB olarak 100.000.000,- TL maddi destek sağlanmıştır.
1999 depreminden sonra TCMB ile Yunanistan Merkez Bankasının katkılarıyla inşa edilerek 2001 2002 yılında eğitime açılan Merkez Bankası Derince Anadolu Lisesinden mezun olarak bir yükseköğrenim kurumuna kaydını yaptıran başarılı öğrencilere, belirli kriterler çerçevesinde verilen karşılıksız eğitim bursu uygulaması 2020 yılında da devam etmiş, 2020-2021 eğitim-öğretim yılında burs almaya hak kazanan sekiz öğrenciyle birlikte burstan yararlanan öğrenci sayısı 37’ye, bugüne kadar burstan yararlanan toplam öğrenci sayısı ise 120’ye ulaşmıştır.