2.2 Para Politikasının Operasyonel Çerçevesi

2.2.1 Türk Lirası Likidite Yönetimi

2019 yıl sonu itibarıyla 84 milyar Türk lirası olan sistemin fonlama ihtiyacı, yıl boyunca yaklaşık 541 milyar Türk lirası artış göstererek, 2020 yıl sonu itibarıyla 625 milyar Türk lirasına ulaşmıştır.

TCMB, 2020 yılı başında ortaya çıkan salgının ekonomik ve finansal etkilerini sınırlamak için likidite yönetimi çerçevesinde kapsamlı bir önlem seti uygulamaya koymuştur. Bu çerçevede;

• DİBS piyasası likiditesinin desteklenmesi amacıyla 2020 yılı Para ve Kur Politikası metninde 2020 yılı için TCMB analitik bilanço aktif toplamının azami yüzde 5’i olarak belirlenmiş olan APİ portföyü nominal büyüklüğü, 17 Nisan 2020 tarihinde, TCMB analitik bilanço aktif toplamının azami yüzde 10’u olarak güncellenmiştir. 2020 yılında, TCMB tarafından geleneksel ihale yöntemi ile nominal 45,9 milyar TL ve Piyasa Yapıcı bankalardan miktar ihalesi yöntemi ile nominal 7,6 milyar TL olmak üzere, toplamda nominal 53,5 milyar TL doğrudan DİBS alımı gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, 31 Mart 2020 tarihli duyuru ile piyasa yapıcı bankalara tanınan, İşsizlik Sigortası Fonu’ndan satın aldıkları DİBS’leri TCMB’ye satabilme imkânı çerçevesinde 12,2 milyar TL nominal DİBS alınmıştır. Bu çerçevede, APİ portföyü 2019 yılı sonunda 19,37 milyar Türk lirası seviyesinde iken, 2020 yıl sonu itibarıyla nominal 79,94 milyar Türk lirası seviyesine ulaşmıştır.
• Bankalara, reel sektöre kredi akışının kesintisiz devamını teminen 91 güne kadar vadede ve politika faiz oranının 150 baz puan altında faiz oranından tanınan hedefli likidite imkânı kapsamında repo işlemleri kanalıyla Mart - Temmuz döneminde toplam 111,39 milyar TL fonlama sağlanmıştır. 12 Ekim 2020 itibarıyla söz konusu repo imkânı kapsamında sağlanan fonlama stoku sıfırlanmıştır.

Ağustos ayı başından itibaren enflasyon beklentilerinin kontrol altına alınması ve enflasyon görünümüne yönelik risklerin sınırlanması için salgın dönemine özgü politikalarda koordineli sıkılaşma adımları atılmıştır. Ağustos ayında, Bankalararası Para Piyasası’nda (BPP) bankaların borç alabilme limitleri (BAL) yarıya düşürülmüş; piyasa yapıcı repo işlemleri tedrici olarak sıfırlamış; Borsa İstanbul A.Ş. (BİST) repo işlemleri sınırlandırılmış; bir ay vadeli geleneksel yöntemli repo ihaleleri açılmış ve Geç Likidite Penceresinde (GLP) işlemler yapılmaya başlanmıştır.

Kasım ayı başında bankaların BPP’den borç alabilme limitleri sıfırlanmış ve APİ kapsamında Türk lirası cinsi kira sertifikaları karşılığında kotasyon yöntemiyle gerçekleştirilen gecelik vadeli repo işlemleri durdurulmuştur. Kasım ayı PPK kararıyla sade bir operasyonel çerçevede fonlamanın temel politika aracı olan bir hafta vadeli repo faiz oranı üzerinden yapılmasına karar verilmiş ve yılın devamında da bir hafta vadeli repo ihaleleriyle fonlama yapılmıştır.

Ayrıca, Nisan ayından itibaren, bankacılık sektörü teminat yönetimindeki esnekliğin artırılması amacıyla, Varlığa Dayalı Menkul Kıymet, Varlık Teminatlı Menkul Kıymet ve İpotek Teminatlı Menkul Kıymetler, Türk lirası ve döviz işlemleri karşılığında teminata kabul edilmeye başlanmıştır.

2.2.2 Zorunlu Karşılıklar

TCMB, 2020 yılında da ZK’ları gerek para politikasını destekleyecek şekilde gerekse makroihtiyati bir araç olarak aktif bir şekilde kullanmaya devam etmiştir.

Ocak ayında parasal aktarım mekanizmasının güçlendirilmesi, finansal istikrarın desteklenmesi ve altın cinsinden tasarrufların ekonomiye kazandırılması amaçlarıyla, Rezerv Opsiyon Mekanizması (ROM) kapsamında, TL ZK’ların standart altın cinsinden tesis edilebilmesi imkânı azami oranı yüzde 30’dan yüzde 20’ye indirilmiş, TL ZK’ların yurt içi yerleşiklerden toplanan işlenmiş veya hurda altın kaynaklı standart altın cinsinden tesis edilebilmesi imkânı azami oranı ise yüzde 10’dan yüzde 15’e yükseltilmiştir.

Mart ayı başında bankacılık sektörünce verilen kredilerin tüketim yerine verimli ve üretim odaklı sektörlere yönlendirilerek cari işlemler dengesinin olumlu yönde etkilenmesi ve finansal istikrarın desteklenmesi amacıyla, kredi büyümesine dayalı ZK uygulamasında dikkate alınan kredi büyümesi hesaplamasında tüketici kredilerinin ağırlığı azaltılmış ve ticari krediler yerine selektif sektörlere verilen krediler dikkate alınmaya başlanmıştır (Tablo 2.2.2.1). Buna göre, ZK teşviklerinden yararlanılabilmesi için;

1. Yıllık reel kredi büyüme oranı yüzde 15’in üzerinde olan bankalar için, 5 yıl ve daha uzun vadeli konut kredilerindeki ve selektif sektörlere kullandırılan 2 yıldan uzun vadeli kredilerdeki yıllık reel değişimin tamamının büyüme oranının pay kısmından düşülerek hesaplanan uyarlanmış reel kredi büyüme oranının yüzde 15’in altında olması,
2. Yıllık reel kredi büyüme oranı yüzde 15’in altında olan bankalar için, 5 yıl ve daha uzun vadeli konut kredileri harici tüketici kredilerindeki ve bireysel kredi kartlarındaki yıllık reel değişimin yüzde 75’inin ve yabancı para nakdi kredilerin erken kapatılması veya vadesinden önce yapılandırılması amacıyla 9 Mart 2020 tarihinden itibaren kullandırılan Türk lirası kredilerin tamamının büyüme oranının pay kısmından düşülerek hesaplanan uyarlanmış reel kredi büyüme oranının yüzde 5’in üzerinde olması,

koşulları getirilmiştir.

Kısım Kodu	Tanım
A	Tarım, Ormancılık ve Balıkçılık
B	Madencilik ve Taş Ocakçılığı
C	İmalat (11.01-Alkollü içeceklerin damıtılması, arıtılması ve harmanlanması, 11.02-Üzümden şarap imalatı, 11.03-Elma şarabı ve diğer meyve şaraplarının imalatı, 11.04-Diğer damıtılmamış mayalı içeceklerin imalatı, 11.05-Bira imalatı, 11.06-Malt imalatı ve 12-Tütün ürünleri imalatı hariç)
D	Elektrik, Gaz, Buhar ve İklimlendirme Üretimi ve Dağıtımı
H	Ulaştırma ve Depolama
I	Konaklama ve Yiyecek Hizmeti Faaliyetleri
J	Bilgi ve İletişim

Mart ayı ortasında koronavirüs salgınının ekonomi üzerindeki olmsuz etkilerinin azaltılması amacıyla açıklanan tedbirler kapsamında, reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalar için yabancı para ZK oranları tüm yükümlülük türlerinde ve tüm vade dilimlerinde 500 baz puan indirilmiştir (Tablo 2.2.2.2).

Yürürlük Tarihleri	27.12.2019*		06.03.2020*		10.07.2020*		21.08.2020*		11.12.2020
Mevduat/katılım fonu
1 yıla kadar vadeli	17	19	12	19	15	22	17	22	19
1 yıl ve daha uzun vadeli	13	15	8	15	11	18	13	18	13
Kıymetli maden depo hesapları
1 yıla kadar vadeli	17	19	12	19	15	22	22	22	22
1 yıl ve daha uzun vadeli	13	15	8	15	11	18	18	18	18
Müstakrizlerin fonları	17	19	12	19	15	22	17	22	19
Diğer yükümlülükler
1 yıla kadar vadeli	21	21	16	21	19	24	21	24	21
2 yıla kadar vadeli	16	16	11	16	14	19	16	19	16
3 yıla kadar vadeli	11	11	6	11	9	14	11	14	11
5 yıla kadar vadeli	7	7	2	7	5	10	7	10	7
5 yıldan uzun vadeli	5	5	0	5	3	8	5	8	5

* Reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalara düşük, sağlamayan bankalara ise yüksek olan zorunlu karşılık oranı uygulanmıştır.

Mart ayında ayrıca, TL cinsinden tesis edilen ZK’lara ödenecek faiz/nema oranı 200 baz puan düşürülerek reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalar için yüzde 8 olarak belirlenmiş, diğer bankalar için yüzde 0 olarak sabit tutulmuştur (Tablo 2.2.2.3).

Yürürlük Tarihi	Faiz / Nema Oranı
04.10.2019-19.03.2020*	0	10
20.03.2020-09.07.2020*	0	8
10.07.2020-15.10.2020*	0	7
16.10.2020-26.11.2020*	2	9
27.11.2020	12

* Reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalara yüksek, sağlamayan bankalara ise düşük olan faiz/nema oranı uygulanmıştır.

Haziran ayında koronavirüs salgını süresince etkilenen nakit akışları nedeniyle firma ve bireylerin artan kredi talebini karşılamada bankalara esneklik sağlamak amacıyla; yıllık reel kredi büyüme oranı yüzde 15’in üzerinde olan bankaların ZK teşviklerinden faydalanabilmeleri için sağlamaları gereken uyarlanmış reel kredi büyüme oranının yüzde 15’ten küçük olma koşulunun, yıl sonuna kadar geçici bir süre için uygulanmamasına karar verilmiştir.

Temmuz ayı başında TL cinsinden tesis edilen ZK’lara ödenecek faiz/nema oranı 100 baz puan düşürülerek reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalar için yüzde 7 olarak belirlenmiş, diğer bankalar için yüzde 0 olarak sabit tutulmuştur (Tablo 2.2.2.3).

Temmuz ayı ortasında normalleşme sürecinin bir parçası olarak, finansal istikrarın desteklenmesi amacıyla, yabancı para ZK oranları tüm bankalar için tüm yükümlülük türlerinde ve vade dilimlerinde 300 baz puan artırılmıştır (Tablo 2.2.2.2.).

Ağustos ayında normalleşme süreci çerçevesinde reel kredi büyümesi koşullarını sağlayan bankaların yabancı para ZK oranlarının, tüm vade dilimlerinde geçerli olmak üzere, kıymetli maden depo hesapları için 700 baz puan, diğer tüm yabancı para yükümlülükleri için ise 200 baz puan artırılmasına karar verilmiştir (Tablo 2.2.2.2). Buna ek olarak, Türk lirası likidite yönetimi kapsamında atılan adımlarla uyumlu olacak şekilde, reel kredi büyümesi koşullarını sağlayan bankaların Türk lirası ZK oranlarının 6 aya kadar vadeli tüm mevduat/katılım fonu yükümlülükleri ve 1 yıla kadar vadeli diğer yükümlülükleri için 200 baz puan, 3 yıla kadar vadeli diğer yükümlülükleri için ise 150 baz puan artırılmasına karar verilmiştir (Tablo 2.2.2.4).

Tablo 2.2.2.4: Türk Lirası Zorunlu Karşılık Oranları (%, yükümlülük tarihleri itibarıyla)

Yürürlük Tarihleri	09.08.2019*		21.08.2020*		11.12.2020
Mevduat/katılım fonu
3 aya kadar vadeli	2	7	4	7	6
6 aya kadar vadeli	2	4	4	4	4
1 yıla kadar vadeli	2	2	2	2	2
1 yıl ve daha uzun vadeli	1	1	1	1	1
Müstakrizlerin fonları	2	7	4	7	6
Diğer yükümlülükler
1 yıla kadar vadeli	2	7	4	7	6
3 yıla kadar vadeli	2	3,5	3,5	3,5	3,5
3 yıldan uzun vadeli	1	1	1	1	1

* Reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalara düşük, sağlamayan bankalara ise yüksek olan zorunlu karşılık oranı uygulanmıştır.

Ekim ayında TL cinsinden tesis edilen ZK’lara ödenecek faiz/nema oranı 200 baz puan artırılarak reel kredi büyüme koşullarını sağlayan bankalar için yüzde 9, diğer bankalar için yüzde 2 olarak belirlenmiştir (Tablo 2.2.2.3).

Kasım ayı sonlarında fiyat istikrarı temel amacı doğrultusunda parasal aktarım mekanizmasının etkinliğini artırmak amacıyla ZK sisteminde sadeleşmeye gidilmesine karar verilmiştir. Buna göre;

• Reel kredi büyümesine göre farklılaşan ZK ve faiz/nema oranları uygulamasının yürürlükten kaldırılmasına,
• ZK oranlarının tüm bankalar için aynı oranlar üzerinden uygulanmasına (Tablo 2.2.2.2 ve Tablo 2.2.2.4),
• Türk lirası cinsinden ZK’lara ödenen faiz/nema oranının tüm bankalar için yüzde 12 olarak uygulanmasına (Tablo 2.2.2.3),

karar verilmiştir.¹

Söz konusu düzenleme değişiklikleri sonrasında; 25 Aralık 2020 yükümlülük tarihi itibarıyla Türk lirası ve yabancı para ağırlıklı ortalama ZK oranları sırasıyla yüzde 5,8 ve yüzde 17,2 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.2.1 ve Grafik 2.2.2.2).

¹ Faiz/nema ve komisyon oranlarında yapılan değişiklikler, 27 Kasım 2020 tesis tarihinden; Türk lirası ve yabancı para zorunlu karşılık oranlarına ilişkin değişiklikler ise tesisi 25 Aralık 2020 tarihinde başlayacak olan 11 Aralık 2020 tarihli yükümlülük döneminden itibaren geçerli olmuştur.

25 Aralık 2020 yükümlülük tarihine ilişkin tesis döneminde, ROM kapsamında döviz tesis imkânı kullanım oranı yüzde 96,9; altın tesis imkânı kullanım oranı yüzde 90,5; hurda altın imkân kullanım oranı ise yüzde 72 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.2.3 ve Grafik 2.2.2.4). Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup, söz konusu imkânın kullanım oranı aynı tesis dönemi itibarıyla yüzde 74,2 olarak gerçekleşmiştir.

25 Aralık 2020 yükümlülük tarihine ilişkin tesis döneminde, Türk lirası yükümlülükler için ROM kapsamında 4 milyar ABD doları döviz ve 4,6 milyar ABD doları karşılığı altın tesis edilmiştir (Grafik 2.2.2.5). Yabancı para yükümlülükler için ise 54,8 milyar ABD doları döviz ve 6,3 milyar ABD doları karşılığı altın tesis edilmiştir (Grafik 2.2.2.6).

2.2.3 Yabancı Para Likidite Yönetimi

BDDK tarafından yurt içi bankaların yurt dışı yerleşiklerle gerçekleştirdiği swap işlemlerine dair getirilen düzenleme sonrası, bankaların TCMB swap imkân kullanımları artış göstermiştir. Bu çerçevede; bankaların vade ve likidite yönetimi kapsamında ihtiyaç ve talepleri de dikkate alınarak, Nisan ayında Döviz Karşılığı TL Swap Piyasasında vadesi gelmemiş toplam swap işlem miktarı Döviz ve Efektif Piyasaları işlem limitlerinin yüzde 20’sinden yüzde 30’una çıkarılmıştır. Geleneksel (çoklu fiyat) yöntemle gerçekleştirilen Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap ihalesinde vadesi gelmemiş toplam swap işlem miktarı ise Döviz ve Efektif Piyasaları işlem limitlerinin yüzde 20’sinden kademeli olarak yüzde 60’ına çıkarılmıştır.  31 Aralık 2020 tarihi itibarıyla kotasyon yöntemiyle gerçekleştirilen Döviz Karşılığı Türk Lirası Swap Piyasası’ndaki stok miktarı 1,3 milyar ABD doları; geleneksel ihale yöntemiyle gerçekleştirilen swap işlemleri kaynaklı stok miktarı ise 27 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir.

TCMB, BIST Swap Piyasasında ABD doları ve euro para birimleri cinsinden ve para politikası faiz oranları ile uyumlu bir şekilde işlem gerçekleştirmeye 2020 yılında da devam etmiştir. 31 Aralık 2020 tarihi itibarıyla BIST Swap Piyasası’ndaki TCMB taraflı swap işlem tutarı 7,6 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir.

Mart ayında koronavirüs salgınının küresel çapta yarattığı belirsizliğin Türkiye ekonomisi üzerindeki olası olumsuz etkilerinin sınırlandırılması amacıyla bankalara tanınmış hedefli likidite imkanları kapsamında 1 yıl vadeli TCMB politika faiz oranının 100 baz puan altında faiz oranıyla ABD doları ve euro karşılığı, 6 ay vadeli TCMB politika faiz oranının 125 baz puan altında faiz oranıyla ise ABD doları karşılığı Türk lirası swap miktar ihaleleri düzenlenmiştir. 31 Aralık 2020 tarihi itibarıyla miktar ihalesi yöntemiyle gerçekleştirilen swap işlemleri kaynaklı stok miktarı 2,7 milyar ABD doları seviyesinde gerçekleşmiştir.

Bankaların likidite yönetimine katkı sağlanması ve amacıyla TCMB bünyesinde Türk Lirası Karşılığı Altın Swap Piyasası ile Döviz Karşılığı Altın Swap Piyasası işlemlerine 2020 yılında da devam edilmiştir. 31 Aralık 2020 tarihi itibarıyla, Türk Lirası Karşılığı Altın Swap piyasasındaki stok tutarı net 28,1 ton, Döviz Karşılığı Altın Swap piyasasındaki stok tutarı ise alım yönünde net 31,5 ton seviyesinde gerçekleşmiştir. Satım yönlü Döviz Karşılığı Altın Swap Piyasası işlemleri kaynaklı stok ise bulunmamaktadır. Ayrıca, 17 Mart 2020 tarihli basın duyurusu çerçevesinde bankaların Türk lirası ve yabancı para likidite yönetimine katkı sağlamak amacıyla altın karşılığı Türk lirası swap ihalelerine başlanmıştır. Bu çerçevede, 31 Aralık 2020 tarihi itibarıyla söz konusu işlemlerdeki stok tutarı net 64 ton seviyesindedir.

Koronavirüs salgınının küresel çapta yarattığı belirsizliklerin etkisiyle küresel piyasalarda altın fiyatlarının önemli ölçüde yükseliş kaydetmesi ve yurt içi yerleşiklerin altın talebinin artması sonucu, bankalar 2020 yılı Mart ayından itibaren TCMB’nin sağladığı lokasyon swap ve döviz karşılığı altın alım imkanlarını yoğun bir şekilde kullanmaya başlamışlardır. Bu çerçevede; yurt içi piyasalardaki altın arz ve talep gelişimi dikkate alınarak, 8 Ekim 2020 tarihinden itibaren Türk lirası karşılığında cevherden üretilen altın alımlarına ara verilmiş ve 25 Eylül 2020 tarihinde BIST bünyesindeki “Kıymetli Madenler ve Kıymetli Taşlar Piyasası”nda döviz karşılığında altın satımı işlemlerine başlanmıştır.

TCMB’nin 31 Ağustos 2018 tarihinde BIST nezdindeki Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP)’nda başladığı TL uzlaşmalı vadeli döviz işlemlerine piyasa koşullarına bağlı olarak 2020 yılında da devam edilmiştir.

TCMB ile Çin Halk Cumhuriyeti Merkez Bankası arasında 2019 yılında yenilenen swap (para takası) anlaşması çerçevesinde Çin Yuanı (CNY) fonlamasının ilk kullandırımları Haziran ayında yapılmıştır. TCMB ve Katar Merkez Bankası arasında 17 Ağustos 2018 tarihinde imzalanan ikili para takası (swap) anlaşmasının tutarı 5 milyar ABD doları karşılığı Türk lirası ve Katar riyalinden 15 milyar ABD doları karşılığı Türk lirası ve Katar riyaline yükseltilmiştir.

2020 yılında küresel faiz oranlarındaki gelişmeler doğrultusunda teminat döviz depo alım faiz oranları ABD doları için tüm vadelerde kademeli olarak yüzde 1,50’den yüzde 0’a indirilmiştir. Bankaların TCMB’den alabilecekleri döviz depolarının faiz oranları ise ABD doları için 1 hafta vadede kademeli olarak yüzde 3,50’den yüzde 2,50’ye, 1 ay vadede ise yüzde 4,25’ten yüzde 3,25’e indirilmiştir. Ayrıca mevcut vadelere ilave olarak, Şubat ayında 2 gün vadeli teminat döviz depo imkânı getirilmiştir. Bankaların teminat yönetimi etkinliğinin ve operasyonel esnekliğin arttırılması kapsamında 2020 yılı başında, teminat altın depolarının iki hafta, bir, iki ve üç ay olarak uygulanan vadelerine, iki gün ve bir hafta vadeler de eklenmiştir.

TCMB nezdindeki ZK ve ihbarlı döviz mevduat hesaplarında döviz olarak tutulan tutarlar ile ilgili olarak;

• ABD doları olarak tutulan döviz tutarlarının ABD doları cinsinden mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) yükümlülükleri için tutulması gereken tutara kadar olan kısmı üzerinden alınan komisyon oranı Ekim ayında yıllık 0,025 (binde 25) seviyesinden yıllık 0,0125 (binde 12,5) seviyesine indirilmiş, Kasım ayında ise sıfırlanmıştır.
• Euro ve ABD doları olarak tutulan döviz tutarlarının ABD doları dışındaki dövizler cinsinden mevduat/katılım fonu (yurt dışı bankalar mevduatı/katılım fonu hariç) yükümlülükleri için tutulması gereken tutara kadar olan kısmı üzerinden alınan komisyon oranı Ekim ayında yıllık 0,0025 (onbinde 25) seviyesinden yıllık 0,00125 (onbinde 12,5) seviyesine indirilmiştir.

2.2.4 Reeskont Kredileri

İhracat ve döviz kazandırıcı hizmetler reeskont kredileri, ihracatçı firmalara uygun maliyetlerle finansman sağlanması ve TCMB rezervlerinin güçlendirilmesi amacıyla TCMB Kanunu’nun 45’inci maddesi çerçevesinde döviz üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 240 güne (yüksek teknolojili sanayi ürünleri ihracı ile yeni pazarlara yapılan ihracatta ve döviz kazandırıcı hizmetlerin finansmanında 360 güne) kadar vadeli ve Türk lirası olarak ihracatçılar ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerde bulunan firmalara aracı bankalar vasıtasıyla kullandırılmakta, kredilerin TCMB’ye geri ödenmesi döviz cinsinden yapılmaktadır.

Reeskont kredilerinin toplam limiti; 17 milyar ABD doları Türk Eximbank’a, 3 milyar ABD doları ise diğer bankalara tahsisli olmak üzere 20 milyar ABD doları olup, söz konusu limitlerde 2020 yılı içinde herhangi bir değişikliğe gidilmemiştir. Firma bazında kredi limitleri dış ticaret sermaye şirketleri için 400 milyon ABD doları, diğer firmalar için ise 350 milyon ABD doları olup, bu limitlerin tamamı 120 güne kadar vadeli kredi başvurularında, en fazla yüzde 60’ı ise 121-360 gün vadeli kredi başvurularında kullanılabilmektedir. Ayrıca bu limitler; son mali yıl net satış hasılatı 5 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için iki kat, 15 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için üç kat ve 20 milyar TL’nin üzerinde olan firmalar için dört kat olarak uygulanmaktadır.

TCMB, koronavirüs salgınının küresel çapta yarattığı belirsizliklerin olumsuz etkilerinin sınırlandırılması, ihracatçı firmaların nakit akışının desteklenmesi ve finansmana erişimin kesintisiz olarak devamının sağlanması amacıyla, reeskont kredilerine yönelik olarak 17 Mart 2020 ve 31 Mart 2020 tarihlerinde bir dizi tedbir açıklamıştır. Bu tedbirler kapsamında, ihracatçı firmalar ile döviz kazandırıcı faaliyetleri olan firmaların salgının neden olduğu küresel ekonomik durgunluk koşulları altında ihtiyaç duydukları finansmanın reeskont kredisi ile uygun şartlarda temin edilmesi sağlanmıştır. Takip eden süreçte Ağustos ayında başlatılan normalleşme adımları çerçevesinde, reeskont kredilerine yönelik tedbirlerde de kademeli olarak normalleşmeye gidilmiştir.

17 Mart 2020 tarihinde açıklanan tedbirler ile, 18 Mart-30 Haziran 2020 tarihleri arasında vadesi gelecek reeskont kredilerinin geri ödemelerine 90 güne kadar vade uzatım imkânı tanınmış ve kredilerin azami vadeleri, kısa vadeli kullanımlar için 120 günden 240 güne, uzun vadeli kullanımlar için ise 360 günden 720 güne çıkarılmıştır. Ayrıca, ihracat taahhütlerinin küresel ticarette yaşanan duraksamalar neticesinde gerçekleştirilememesi ihtimaline karşı, 18 Mart 2020 tarihi itibarıyla kredi taahhüdü açık olan tüm reeskont kredileri ile 18 Mart 2020-30 Haziran 2020 tarihleri arasında kullanılacak reeskont kredileri için taahhüt kapatma süresi 24 aydan 36 aya çıkartılmıştır. Vade uzatımı ve ek taahhüt kapatma süresi imkânları 30 Haziran 2020 tarihinde sona ermiştir. Kredilerin azami vadesi ise 7 Ağustos 2020 tarihinde 360 güne düşürülmüştür. Azami vadeler 2020 yılı sonu itibarıyla 240 güne düşürülmüş; yüksek teknolojili sanayi ürünleri ihracı ile yeni pazarlara yapılan ihracatta ve döviz kazandırıcı hizmetlerin finansmanında ise 360 gün olarak belirlenmiştir. Ayrıca, 27 Ekim 2020 tarihinde, koronavirüs salgınının neden olduğu ekonomik ve finansal zorlukların en şiddetli hissedildiği sektörlerden olan havacılık sektörünün uygun koşullarda finansmana erişimine yardımcı olmak amacıyla, firma limitlerinin en fazla yüzde 60’ının 121 gün ve üzeri vadeli kredi başvurularında kullanılabileceğine ilişkin hükmün havacılık sektöründe faaliyet gösteren firmalar için 31 Aralık 2021 tarihine kadar uygulanmamasına karar verilmiştir.

31 Mart 2020 tarihinde, mal ve hizmet ihracatçısı firmaların finansmana erişimlerini kolaylaştırmak ve istihdamın sürekliliğini desteklemek amacıyla, 2020 yılı sonuna kadar politika faizinin 150 baz puan altında maliyetle azami 360 gün vadeli olarak Türk lirası cinsi reeskont kredisi kullandırılmasına karar verilmiştir.² Türk lirası reeskont kredisi imkânında, hizmet ihracının kapsamı genişletilmiş ve ihracat taahhüdüne ek olarak kredi vadesi süresince çalışan sayısının korunması koşulu getirilmiştir. Çok yönlü bir yaklaşımla geliştirilen bu imkân ile ihracat pazarlarının yanında, küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) finansmana erişimi ve istihdamın sürekliliğinin desteklenmesi hedeflenmiştir. 12 Ağustos 2020 tarihinde normalleşme süreci kapsamında, Türk lirası reeskont kredilerine uygulanan faiz oranı TCMB politika faizi olarak güncellenmiştir ve imkândan sadece KOBİ’lerin faydalanması kararlaştırılmıştır.

2019 yılında 24,4 milyar ABD doları olan yabancı para reeskont kredileri kullanım tutarı 2020 yılında 22,5 milyar ABD doları olarak gerçekleşmiştir. 2019 yılında 22,7 milyar ABD doları olan reeskont kredilerinin TCMB net döviz rezervlerine katkısı 2020 yılında 23,1 milyar ABD dolarına ulaşmıştır. Koronavirüsün ekonomik ve finansal etkilerine karşı alınan tedbirler kapsamında 19 Mart-30 Haziran 2020 tarihleri arasında, toplam 3,9 milyar ABD doları tutarında 2.083 adet kredinin vadesi 90 güne kadar uzatılmış; 7 Nisan-31 Aralık tarihleri arasında 1.374 firmaya toplam 10,3 milyar TL tutarında 2.181 adet Türk lirası reeskont kredisi kullandırılmıştır.

Ayrıca, 7 Temmuz 2020 tarihinde, CNY reeskont kredisine ilave olarak TCMB ile Katar Merkez Bankası arasında imzalanan para takası (Swap) anlaşmasının 17 Mayıs 2020 tarihinde güncellenmesi ile temin edilen Katar Riyali (QAR) fonunun dış ticarette ulusal para birimlerinin kullanılmasının teşviki kapsamında QAR cinsi reeskont kredisi olarak da kullandırılabilmesi amacıyla, Çin Yuanı Reeskont Kredisi Uygulama Talimatı yürürlükten kaldırılarak yerine Para Takası (Swap) Anlaşmaları Kaynaklı Reeskont Kredileri Uygulama Talimatı uygulamaya konmuştur. Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti arasında gerçekleştirilecek ticaret veya yatırım faaliyetlerinin yerel para ile finansmanı amacıyla 2020 yılında yaklaşık 267 milyon CNY (39 milyon ABD doları) tutarında para takası (Swap) anlaşmaları kaynaklı reeskont kredisi kullandırılmıştır.

 

² İlk etapta ağırlıklı olarak KOBİ’lere kullandırım yapılması hedefiyle toplam 60 milyar TL limit belirlenmiş; firma bazında ise KOBİ’ler için 25 milyon TL, diğer firmalar için 50 milyon TL limit uygulanmıştır. 5 Haziran 2020 tarihinde yapılan duyuru ile, tahsis edilen 60 milyar TL’lik imkânın 20 milyar TL’sinin yatırım taahhütlü avans kredisi olarak kullandırılmasına karar verilmiştir.