2020 yılına 153 milyar TL seviyesinde başlayan emisyon hacmi, ülkemizde ilk Covid-19 vakasının görüldüğü 10 Mart 2020 tarihinde 161 milyar TL seviyesinde iken Temmuz ayında 247 milyar TL ile tarihin en yüksek seviyesine ulaşmış ve bu tarihten itibaren azalış eğilimine girerek, yılı 188 milyar TL seviyesinde tamamlamıştır. 2020 yıl sonu itibarıyla emisyon hacminde bir önceki yıla göre yüzde 22,8, dolaşımdaki banknot sayısında ise yüzde 16,1 oranında artış gerçekleşmiştir. Son on yıllık dönemde yıl sonu itibarıyla emisyon hacmi yıllık ortalama yüzde 15, dolaşımdaki banknot sayısı ise yıllık ortalama yüzde 9 oranında artmıştır (Grafik 2.6.1 ve Grafik 2.6.2).
31 Aralık 2020 tarihi itibarıyla tedavülde 2.483 milyon adet banknot bulunmaktadır. 2020 yıl sonu itibarıyla emisyon hacminin kupür dağılımında, adet olarak en yüksek paya sahip olan kupürler 100 ve 50 Türk lirasıdır (Grafik 2.6.3). Adet olarak en yüksek paya sahip iki kupürün (100 ve 50 Türk lirasının) toplam içindeki payı yüzde 54,8’dir. Tutar olarak en yüksek paya sahip 100 ve 200 Türk lirasının toplam içindeki payları ise sırasıyla yüzde 51,3 ve yüzde 33,5 seviyesindedir (Tablo 2.6.1).
2020 yılında, TCMB’nin hizmet verdiği 21 şube, 16 banknot deposu, 2 vezne merkezi ile Merkezi Olmayan Nakit Yönetimi (MONY) depolarında 605 milyar Türk lirası tutarında tahsilat, 640 milyar Türk lirası tutarında tediye olmak üzere toplam 1.245 milyar Türk lirası tutarında işlem gerçekleştirilmiştir.
Söz konusu dönemde, ülke genelinde toplam işlem hacminden en yüksek payı alan hizmet birimlerimiz sırasıyla yüzde 21,2 ile İstanbul Şubesi (yüzde 7,4 Karaköy, yüzde 9,4 Avrupa Yakası Vezne Merkezi, yüzde 4,3 Anadolu Yakası Vezne Merkezi), yüzde 10,6 ile Ankara Şubesi ve yüzde 7,8 ile İzmir Şubesidir.
Tablo 2.6.1: 31.12.2020 Tarihinde Tedavülde Bulunan Banknotlar
Kupür |
Tutar |
% Dağılım |
Adet |
% Dağılım |
200 TL |
63.020.435.100,0 |
33,46 |
315.102.175,5 |
12,69 |
100 TL |
96.572.384.500,0 |
51,27 |
965.723.845,0 |
38,90 |
50 TL |
19.741.079.300,0 |
10,48 |
394.821.586,0 |
15,90 |
20 TL |
4.902.966.870,0 |
2,60 |
245.148.343,5 |
9,87 |
10 TL |
2.647.645.350,0 |
1,41 |
264.764.535,0 |
10,67 |
5 TL |
1.484.935.470,0 |
0,79 |
296.987.094,0 |
11,96 |
TOPLAM |
188.369.446.590,0 |
100,00 |
2.482.547.579,0 |
100,00 |
TCMB şubelerinin bulunmadığı illerde gerek banknot kalitesinin iyileştirilmesi, gerekse piyasanın çeşitli kupür ihtiyacının zamanında karşılanabilmesi amacıyla 16 ilde faaliyette bulunan banknot depolarında 2020 yılında 74,9 milyar Türk lirası tutarında tahsilat, 96,1 milyar Türk lirası tutarında tediye işlemi gerçekleştirilmiştir. Diğer bir ifadeyle, TCMB’de gerçekleşen toplam işlem hacminin yüzde 13,7’si banknot depolarında gerçekleşmiştir.
2020 yılında İstanbul’da 2 adet, Ankara’da 1 adet ve İzmir’de 2 adet olmak üzere açılan 5 adet MONY deposuyla birlikte 2020 yıl sonu itibarıyla toplam 26 adet MONY deposu hizmet sunmaktadır. İstanbul ili özelinde bakıldığında, MONY depoları İstanbul ilinin toplam işlem hacminden yüzde 30,5 pay almıştır.
Son olarak, madeni para nakit yönetiminde verimliliğin arttırılması amacıyla PTT ve Bankamız arasında protokol imzalanarak çeşitli illerde Konsinye Madeni Para Depoları (KMPD) kurulmuştur. 2020 yılında Samsun ilinde 1 adet KMPD deposu açılışı ile ülke bazında faaliyet gösteren KMPD deposu sayısı 13’e ulaşmıştır. 2020 ülke bazında gerçekleşen toplam 1.221,7 milyon Türk lirası tutarındaki madeni para işlem hacminin yüzde 71’i KMPD’ler tarafından gerçekleşmiştir.
2009 yılında yüzde 3,5 olan “Yıllık Ortalama Emisyon Hacmi/GSYİH” oranı yıllar içinde değişiklikler göstermiş olup, söz konusu oran 2020 yılında yüzde 3,9 düzeyinde gerçekleşmiştir (Grafik 2.6.4).