2.2 Para Politikasının Operasyonel Çerçevesi

2.2.1 Türk Lirası Likidite Yönetimi

2016 yıl sonu itibarıyla 95,54 milyar Türk lirası olan sistemin fonlama ihtiyacı, 2017 yıl sonu itibarıyla 110,71 milyar Türk lirasına yükselmiştir.

2017 yılı başında döviz kurunda yaşanan oynaklıkların ve ekonomik temellerden uzaklaşan fiyat oluşumlarının fiyat istikrarı ve finansal istikrar üzerinde yaratabileceği olumsuz etkileri sınırlamak üzere ortaya konulan çerçevede, TCMB tarafından;

• 12 Ocak 2017 tarihinden itibaren bir hafta vadeli miktar yöntemiyle repo ihalesi açılmamıştır.
• TCMB bünyesinde faaliyette bulunan BPP’de, Temmuz 2016 tarihinden itibaren sınırsız olarak uygulanan bankaların Borç Alabilme Limitleri (BAL), 11 Ocak 2017 tarihinden itibaren toplam 22 milyar Türk lirasına, 16 Ocak 2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere ise toplam 11 milyar Türk lirasına düşürülmüştür. Ayrıca, 22 Kasım 2017 tarihinden itibaren geçerli olmak üzere, söz konusu limitler sıfırlanmıştır.
• 16 Ocak 2017 tarihinden itibaren gerekli görülen günlerde BİST bünyesindeki Bankalararası Repo/Ters Repo Pazarında TCMB tarafından yapılan fonlama tutarının sınırlandırılmasına başlanmış, 10 Mart 2017 tarihinden itibaren BİST fonlaması bazı günlerde sağlanmamış, 3 Mayıs 2017 tarihinden sonra ise söz konusu kanaldan fonlama yapılmamıştır.
• Kotasyon ve repo ihalesi fonlamalarına ara verilmesiyle, bankaların gün sonunda kalan likidite ihtiyaçları GLP borç verme faiz oranından, GLP depo ve repo işlemleriyle limitsiz olarak karşılanmıştır. 2017 yılının genelinde likidite ihtiyacının önemli bir bölümü GLP borç verme oranından karşılanmıştır. GLP uygulamasına başlanmasının ardından bankaların gün içinde likidite yönetimlerini daha etkin bir şekilde yapabilmesine imkân tanımak amacıyla 6 Mart 2017 tarihinden itibaren, daha önce BAL kapsamında yer alan Gün İçi Likidite İmkânı (GİL) limitleri için ayrı limit tahsis edilerek, bankalara BAL’a eşit bir limiti gün içinde kullanma imkânı verilmiştir. Ayrıca, GİL işlemlerinin gün sonunda GLP işlemlerine mahsup edilmesi (GİL geri ödemelerinin gün sonunda GLP borçlanmasına dönüştürülmesi) mümkün hale getirilmiştir. Son olarak, 22 Kasım 2017 tarihinden itibaren GİL limitleri 21 Kasım 2017 tarihi itibarıyla geçerli olan BAL’ın 2 katı olarak belirlenmiştir.

Ayrıca, 2017 yılı için belirlenen 15 milyar nominal Türk lirası portföy hedefi çerçevesinde, 2017 yılı başında 13,9 milyar nominal Türk lirası seviyesinde bulunan Açık Piyasa İşlemleri (APİ) portföyü için, yıl içinde itfası gelen 2 milyar nominal kıymet dikkate alınarak 3 milyar nominal tutarında kıymet alınmış, böylece yıl sonu portföy hedefine ulaşılmıştır.

TCMB nezdinde gerçekleştirilen Türk lirası işlemlerin teminat koşullarının sadeleştirilmesine ve şeffaflaştırılmasına yönelik teknik çalışmalar 2017 yılında da devam etmiştir. Bu çerçevede, 11 Ağustos 2017 tarihinden itibaren, TCMB nezdindeki piyasalar teminat işlemlerinin ortak bir platform üzerinden gerçekleştirilmesini amaçlayan Ortak Teminat Projesi kapsamında;

• BPP’de gerçekleştirilen tüm işlemler (Türk lirası depo, GLP depo ve GİL) için kullanılan teminat depoları birleştirilmiştir.
• BPP işlemlerinde teminata getirilen kıymetler karşılığı kullanılabilecek limitlerin hesaplanmasında, APİ’de olduğu gibi teminatların iskonto edilmesi yöntemi esas alınmaya başlamıştır.

2.2.2 Döviz Kuru Politikası

2017 yılında dalgalı döviz kuru rejimi uygulamasına devam edilmiştir. Dolayısıyla, döviz kurları piyasadaki arz ve talep koşulları tarafından belirlenmektedir. Ayrıca, uygulanmakta olan kur rejiminde TCMB’nin nominal ya da reel herhangi bir kur hedefi bulunmamaktadır. Ancak, TCMB, finansal istikrara yönelik riskleri sınırlamak amacıyla Türk lirasının aşırı değerlenmesi veya aşırı değer kaybına karşı kayıtsız kalmamaktadır.

2017 yılında ihale yöntemiyle veya doğrudan döviz alım veya satımı yapılmamıştır.

18 Ocak 2017 tarihinde Türk lirası depoları karşılığı döviz depo ihalelerine başlanmıştır. Söz konusu ihaleler aracılığı ile toplamda en fazla 6,25 milyar ABD doları tutarında geçici döviz likiditesi sağlanmıştır. 21 Mart 2017 tarihinde teminat döviz depo alım faiz oranları ABD doları için yüzde 0,75’ten yüzde 1’e, 16 Haziran 2017 tarihinde yüzde 1,25’e, 18 Aralık 2017 tarihinde ise yüzde 1,50’ye yükseltilmiştir.

20 Kasım 2017 tarihinde Türk lirası uzlaşmalı vadeli döviz satım ihalelerine başlanmıştır. Söz konusu enstrüman ile 1, 3 ve 6 ay vadelerde olmak üzere 2017 yılında taşınan en fazla toplam pozisyon 3 milyar ABD doları olmuştur.

TCMB nezdinde ABD doları cinsinden tutulan zorunlu karşılıklara, rezerv opsiyonlarına ve serbest hesaplara uygulanacak faiz oranı da, uluslararası piyasalardaki referans faiz oranlarındaki gelişmeler dikkate alınarak, 21 Mart 2017 tarihinde yüzde 0,75’ten yüzde 1’e, 16 Haziran 2017 tarihinde yüzde 1,25’e, 18 Aralık 2017 tarihinde ise yüzde 1,50’ye yükseltilmiştir.

2.2.3 Zorunlu Karşılıklar

TCMB, para politikası aracı ve makro ihtiyati bir araç olarak zorunlu karşılıkları kullanmaya devam etmektedir. 2017 yılı sonu itibarıyla Türk lirası ve yabancı para ağırlıklı ortalama zorunlu karşılık oranları sırasıyla yüzde 10 ve yüzde 12,5 olarak gerçekleşmiştir (Grafik 2.2.3.1 ve 2.2.3.2). ROM aracılığı ile toplam rezervlere katkı sağlanırken, aynı zamanda sermaye akımlarındaki oynaklıkların döviz piyasası üzerindeki olumsuz etkileri de sınırlandırılmaktadır.

2017 yılında, ROM’un otomatik dengeleyici özelliğinin güçlendirilmesi ve piyasaların ihtiyaç duyulan döviz likiditesinin karşılanması amacıyla, Rezerv Opsiyonu Katsayıları (ROK)’nda değişiklik yapılmıştır. Bu kapsamda, döviz imkân oranı üst sınırı yüzde 60’tan yüzde 55’e düşürülmüş, tüm dilim aralıkları da 5’er puan aşağı çekilmiştir (Grafik 2.2.3.3 ve 2.2.3.4).

Bankalar ve finansman şirketleri ROM imkânlarından istikrarlı olarak yararlanmaya devam etmektedir. 2017 yıl sonu itibarıyla, sektör genelinde döviz imkânının kullanım oranı yüzde 75,5, altın imkânının kullanım oranı ise yüzde 90,9 olarak gerçekleşmiştir. Öte yandan, bankalar kıymetli maden depo hesapları için de standart altın tesis edebilmekte olup, söz konusu imkânın kullanım oranı 2017 yıl sonu itibarıyla yüzde 71,2 olarak gerçekleşmiştir.

Altın cinsinden tasarrufların ekonomiye kazandırılması ve rezervlerin artırılması amacıyla mevcut ROM dilimlerine ek olarak yüzde 5’lik yeni bir dilim eklenerek oluşturulan hurda altın imkânının kullanımı 2017 yılı içerisinde düzenli bir şekilde artmıştır. 2017 yıl sonu itibarıyla bu imkândan 12 banka yararlanmakta olup, kullanım oranı yüzde 17,5’tir.

Bankacılık sektöründe yüksek kaldıraçla faaliyet göstermekten kaynaklanabilecek risklerin önlenebilmesi ve böylece sektörün şoklara dayanma kapasitesini artırmayı amaçlayan kaldıraca dayalı zorunlu karşılık düzenlemesi çerçevesinde, ana sermayenin toplam pasif ve belirli dikkate alınma oranlarıyla bilanço dışı kalemler toplamına bölünmesi suretiyle hesaplanan sektörün kaldıraç oranı Haziran 2017 itibarıyla yüzde 7,5 dolaylarında gerçekleşmiştir. 2017 yılında bankacılık sektörünün kaldıraç oranı, asgari oran olarak Basel III düzenlemesinde belirlenen yüzde 3’ün, TCMB uygulamasında ise 2015 yılı son üç çeyreği için belirlenen yüzde 5’in oldukça üzerinde ve istikrarlı bir seyir izlemiştir (Grafik 2.2.3.5) (Tablo 2.2.3.1).

Tablo 2.2.3.1: Kaldıraç Oranlarının Gelişimi
(Adet, %)

2.2.4 Reeskont Kredileri

Reeskont kredileri, TCMB Kanunu’nun 45. maddesi çerçevesinde döviz üzerinden düzenlenmiş senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 240 güne (yüksek teknolojili sanayi ürünlerinde ve yeni pazarlarda 360 güne) kadar vadeli ve Türk lirası olarak Türkiye İhracat Kredi Bankası A.Ş. (Türk Eximbank) ve ticari bankalar aracılığıyla ihracatçılar ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetlerde bulunan firmalara kullandırılmakta, kredilerin TCMB’ye geri ödemesi ise döviz cinsinden yapılmaktadır.

Hâlihazırda, ihracatın desteklenmesi suretiyle cari açığın azaltılması ve TCMB rezervlerinin güçlendirilmesi amacı doğrultusunda, reeskont kredilerinin toplam limiti 20 milyar ABD dolarıdır. Bu limitin 17 milyar ABD doları Türk Eximbank’a, 3 milyar ABD doları ise ticari bankalara tahsis edilmiştir. Firma bazında kredi limitleri dış ticaret sermaye şirketleri için 400 milyon ABD doları, diğer firmalar için ise 350 milyon ABD doları olup, bu limitlerin tamamı 120 güne kadar vadeli kredi başvurularında, en fazla yüzde 60’ı ise 121-360 gün vadeli kredi başvurularında kullanılabilmektedir.

Dış ticarette yerel para birimlerinin kullanılmasının teşvikine yönelik olarak, Türkiye Cumhuriyeti ile Çin Halk Cumhuriyeti arasındaki ticaret ve yatırım faaliyetlerinin finansmanına ilişkin ödemelerde kullanılmak üzere Çin yuanı üzerinden düzenlenecek senetlerin reeskonta kabulü suretiyle 2 milyar Çin yuanı toplam kredi limiti kapsamında kullandırılacak olan “Çin Yuanı Reeskont Kredilerine İlişkin Uygulama Talimatı” 2017 yılı Ocak ayında yayımlanmıştır. Bu kapsamda, 2017 yılında 10 adet proje için 7 firmaya 23,5 milyon Çin yuanı reeskont kredisi kullandırılmıştır.

2017 yılı Şubat ayında, 23 Ocak 2017 tarih ve 29957 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 683 sayılı Kanun Hükmünde Kararname’nin 6. maddesinde değinilen hususlar, Kasım ayında ise piyasalarda ekonomik temellere uyumlu olmayan sağlıksız fiyat oluşumları dikkate alınarak, reeskont kredisi kullandırılan firmalara yabancı para cinsinden borçlarının Türk lirası cinsinden ödenmesi suretiyle kolaylık sağlanması kararlaştırılmıştır. Bu çerçevede;

2017 yılı Şubat ayında yapılan değişiklikle;

• 1 Ocak 2017 tarihinden önce kullandırılan ve 31 Mayıs 2017 tarihine kadar vadesi dolacak olan reeskont kredilerinin, vadesinde ödenmesi kaydıyla, geri ödemelerinin Türk lirası olarak yapılabilmesine imkân tanınmış; bu işlemler için TCMB tarafından 2 Ocak 2017 tarihinde ilan edilen döviz alış kurlarının esas alınması kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda 683 firmaya kullandırılan yaklaşık 4 milyar ABD doları tutarında 1.714 adet reeskont kredisi Türk lirası olarak geri ödenmiştir.

2017 yılı Kasım ayında yapılan değişiklikle ise;

• 6 Kasım 2017 tarihinden önce kullandırılan ve 1 Şubat 2018 tarihine kadar vadesi dolacak olan reeskont kredilerinin geri ödemelerinin, kredinin vadesinde ödenmesi kaydıyla, Türk lirası olarak yapılabilmesine imkân tanınması ve bu işlemlerde ABD doları için 3,70, euro için 4,30, İngiliz sterlini için 4,80 kurlarının; kredi kullanım tarihindeki işlem kurunun sabitleme kurundan yüksek olması durumunda ise kredi kullanım tarihindeki işlem kurunun esas alınması kararlaştırılmıştır. Bu kapsamda, 31 Aralık 2017 tarihi itibarıyla, 375 firmaya kullandırılan yaklaşık 2,4 milyar ABD doları tutarında 801 adet reeskont kredisi Türk lirası olarak geri ödenmiştir.

2016 yılında 18,1 milyar ABD doları olan reeskont kredisi kullanımı, 2017 yılında 20,4 milyar ABD dolarına ulaşmış olup, yıl sonu itibarıyla 12,5 milyar ABD doları kredi bakiyesi bulunmaktadır.

Reeskont kredileri 2017 yılında TCMB döviz rezervlerine 12,5 milyar ABD doları katkı sağlamıştır.

2.2.5 Kredi Kartı Azami Faiz Oranları

Kredi kartı işlemlerinde uygulanacak aylık azami akdi ve gecikme faiz oranları TCMB tarafından üçer aylık dönemler için açıklanmaktadır. Kredi kartı işlemlerinde uygulanacak aylık azami akdi faiz oranları Türk lirası için yüzde 1,84; yabancı para için yüzde 1,47; aylık azami gecikme faiz oranları Türk lirası için yüzde 2,34; yabancı para için yüzde 1,97 olarak belirlenmiş olup, 2017 yılı içinde söz konusu oranlarda değişiklik yapılmamıştır.