MENÜ
2.4 Finansal Altyapı
Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sistemi ile bu sistemde gerçekleşen Elektronik Menkul Kıymet Transfer (EMKT) ve Mutabakat Sistemi işlemlerinin para karşılığı tutarı 2017 yılı için toplam 63 trilyon Türk lirası olmuştur. 2017 yılı günlük ortalama işlem tutarı 248,8 milyar Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Sistemde, 2017 yılında yaklaşık 2,5 milyon adet işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 9.913 adet mesaj işlenmiştir. Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nde 2017 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 39,7 daha fazla tutarda işlemin mutabakatı gerçekleşmiştir (Grafik 2.4.1.1).
Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nden 2017 yılında gerçekleşen mesajların toplam tutarı 14 trilyon Türk lirası olmuştur. 2017 yılında günlük ortalama işlem tutarı 54,2 milyar Türk lirası olarak gerçekleşmiştir. Sistemde 2017 yılında 470 milyon adet işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 1.858.818 adet mesaj işlenmiştir. 2017 yıl sonu itibarıyla günlük en yüksek işlem adedine 16 Ekim 2017 tarihinde 4.423.927 adet işlemle ulaşılmıştır. Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nde 2017 yılında 2016 yılına göre yaklaşık yüzde 25,50 daha fazla işlemin mutabakatı yapılmıştır (Grafik 2.4.1.2).
İhale sisteminden ise 118.348 adet mesaj işlenmiştir.
Tasfiye Halindeki The Royal Bank of Scotland Plc.’nin 2 Kasım 2017 tarihinde TCMB Ödeme Sistemlerinden çıkarılması ile TCMB Ödeme Sistemlerinde 2017 yıl sonu itibarıyla katılımcı sayısı 52 olmuştur.
Ülkemizdeki çek takası faaliyetleri, mülga 3167 sayılı Çekle Ödemelerin Düzenlenmesi ve Çek Hamillerinin Korunması Hakkında Kanun ile kurulan Bankalararası Takas Odaları Merkezi (BTOM) tarafından yürütülmektedir.
TCMB, çek takası faaliyetlerinin sorunsuz şekilde yürütülmesine ve çek takas sisteminin iyileştirilmesine yönelik çalışmalarını sürdürmektedir.
2017 yılında bankalararası takas odaları aracılığıyla ödenen çek tutarı yaklaşık olarak millî gelirin dörtte biri seviyesindedir. Söz konusu dönemde ödenen 14,5 milyon adet çekin toplam tutarı 498,5 milyar Türk lirası olmuştur (Grafik 2.4.2.1).
TCMB tarafından 2008 yılında çıkarılan “Uluslararası Banka Hesap Numarası Hakkında Tebliğ” ile bankaların her bir müşterisi için Tebliğ’de belirlenen şartlar çerçevesinde Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) üretmelerine, müşterilerin de para transferlerinde IBAN kullanmalarına ilişkin düzenlemeler yapılmıştır. Söz konusu Tebliğ ile ülkemizde IBAN kullanımı konusunda farkındalık ve yaygınlık hızla artmıştır. IBAN uygulamasıyla ilgili olarak 2017 yıl sonu itibarıyla Elektronik Fon Transfer Sistemi (EFT) ile yapılan para transferlerinde göndericinin IBAN’ının kullanım oranı yüzde 99,5; alıcının IBAN’ının kullanım oranı ise yüzde 92,5 seviyesinde olmuştur.
“Suç Gelirlerinin Aklanmasının ve Terörün Finansmanının Önlenmesi Hakkında Kurum Politikası” geliştirilmiştir. Bu politika çerçevesinde TCMB, müşteri ve işlemlerin risk bazlı yaklaşım çerçevesinde değerlendirilmesine yönelik risk yönetimi faaliyetleri ile izleme ve kontrol faaliyetlerine ilişkin genel esasları yeniden belirlemiştir.
Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK)’nin Elektronik Yönetim Kurulu Sistemi (e-YKS) Faaliyeti İzni
MKK’nin, sistem işleticiliği faaliyetlerine ilave olarak gerçekleştirmeyi planladığı e-YKS projesi geliştirme faaliyetinin Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik’in 17. maddesi uyarınca MKK’ye verilen faaliyet izni kapsamına alınmasına ve MKK’nin gerçekleştirebileceği diğer faaliyetler çerçevesinde onaylanmasına ilişkin TCMB’nin 26 Aralık 2016 tarihli Kararı, 7 Ocak 2017 tarih ve 29941 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir.
Buna göre, MKK tarafından sunulacak e-YKS hizmetini kullanacak şirketlerde yönetim kurulu üyelerinin; güvenli elektronik imzaları ile sisteme girerek yönetim kurulu toplantılarına elektronik ortamda (uzaktan) iştirak edebilmeleri, görüş ve önerilerini elektronik ortamda iletebilmeleri, öneriye katılıp katılmadıklarına ilişkin oylarını çevrimiçi olarak kullanabilmeleri ve yönetim kurulu kararlarını elektronik imza ile imzalayabilmeleri mümkün olacaktır.
İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)’nin, Borsa İstanbul A.Ş. (BİST) Para Piyasasında Merkezi Karşı Taraf (MKT) Hizmeti Sunması Faaliyeti İzni
7 Ekim 2016 tarihinde Sermaye Piyasası Kurulu (SPK) tarafından onaylanan, Takasbank’ın BİST bünyesinde kurulan Para Piyasasında MKT olarak hizmet verme faaliyetine TCMB tarafından geçici izin verilmiş, Takasbank, 2016 Ekim ayı içerisinde BİST Para Piyasasında MKT hizmeti sunmaya başlamıştı. Söz konusu faaliyete ilişkin Banka Meclisinin 9 Mart 2017 tarihli Kararı, 25 Mart 2017 tarih ve 30018 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Buna göre, Türk lirası cinsinden değişken faizli borçlanma araçları ihracında ve değişken faizli swap işlemlerinde baz teşkil edecek gösterge niteliğinde uzun vadeli Türk lirası faiz oranının oluşturulması amacıyla kurulan söz konusu piyasada Takasbank, MKT olarak faaliyet göstermekte ve borç verenlere karşı borç alan, borç alanlara karşı da borç veren pozisyonuna geçerek işlemleri belirli bir kural çerçevesinde garanti etmektedir.
Takasbank’ın “Tapu Takas - Gayrimenkul Alım Satım Bedelinin Takasbank Aracılığıyla Ödenmesi İşlemleri” Hizmeti Faaliyeti İzni
Türkiye’de gayrimenkul alım satım işlemlerinde alım satım bedelinin el değiştirmesini sağlayan “Tapu Takas” altyapısının kuruculuğunu ve işleticiliğini yapan Takasbank, bu faaliyeti süre sınırı olmadan gerçekleştirmek üzere TCMB onayına sunmuştur. Söz konusu yapı, gayrimenkullerin satış sürecinde gayrimenkul ile satış bedeli olan nakdin taraflar arasında eşanlı olarak güvenli bir şekilde el değiştirmesini sağlamak suretiyle alıcı ile satıcının karşılaştığı olumsuzlukların önlenmesini amaçlayan bir sistemdir. Takasbank’ın “Tapu Takas - Gayrimenkul Alım Satım Bedelinin Takasbank Aracılığıyla Ödenmesi İşlemleri” hizmeti sunma faaliyetine Banka Meclisinin 5 Ekim 2017 tarihli Kararı ile nihai onay verilmiş ve söz konusu Karar 18 Ekim 2017 tarih ve 30214 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
Takasbank’ın Borsa İstanbul Pay Piyasası (PP)’nda MKT Rolü Üstlenmesi Nedeniyle Gerçekleşecek Yapısal Değişiklikler
Takasbank’ın, BİST Pay Piyasasında MKT rolü üstlenmesi sonucunda Pay Piyasası Takas Sistemine ilişkin süreçlerde yapılacak yapısal değişikliklerin Yönetim Komitesinin 29 Mayıs 2017 tarihli Kararı ile onaylanmasına karar verilmiştir.
Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS)’nin Faaliyet İzni
6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” ile “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerinin Faaliyetleri Hakkında Yönetmelik” (Faaliyet Yönetmeliği) uyarınca yürütülen değerlendirme çalışmaları neticesinde, ülkemizde faaliyet gösteren Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS)’ye TCMB tarafından ödeme sistemi işleticisi olarak faaliyet göstermek üzere izin verilmiştir. Faaliyet iznine ilişkin TCMB Kararı, 6 Temmuz 2017 tarih ve 30116 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
MPTS, kartlı ödemeler alanında kart çıkaran ve kart kabul eden kuruluşlara takas ve mutabakat hizmeti, Bankamatik (ATM) ve Satış Noktaları Terminali (POS) hizmeti, fiziki kart basım hizmeti gibi çeşitli teknolojik altyapı hizmetleri sunan bir kuruluştur. Provus ismi ile 2001 yılında kurulmuş, 2014 yılında Mastercard Incorporated tarafından satın alınmıştır. Mastercard Incorporated, hisseleri ABD borsasında işlem gören halka açık bir şirkettir ve MPTS’nin yüzde 99,9’una sahiptir. MPTS, Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC)’nin yanı sıra Romanya, Arnavutluk ve Kosova’da da takas ve hesaplaşmaya aracılık, kart ve veri yönetim sistemi ile otorizasyon hizmetleri gibi çeşitli faaliyetler yürütmektedir.
Karar ile ayrıca MPTS’nin gerçekleştirdiği; “Yönlendirme ve Otorizasyon Hizmeti”, “Kart ve Veri Yönetim Sistemi Hizmeti”, “Kamu Tahsilat Çözümleri Hizmeti”, “Masterpass Hizmeti”, “Mobil Temassız Ödeme Hizmeti” ve “Takas ve Hesaplaşmaya Aracılık Hizmeti” sunulması gibi diğer bazı faaliyetler de Faaliyet Yönetmeliği uyarınca MPTS’nin gerçekleştirebileceği diğer faaliyetler çerçevesinde onaylanmış ve MPTS’ye verilecek faaliyet izni kapsamına alınmıştır.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemeler gereğince TCMB, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin kesintisiz işlemesini sağlamak üzere anılan sistemlere ilişkin gözetim faaliyetleri yürütme yetki ve sorumluluğuna sahiptir.
Faaliyet Yönetmeliği’nin 12. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca MKK;
TCMB onayına sunmuş olup, 29 Mayıs 2017 tarihli Yönetim Komitesi Kararı ile söz konusu bağlantılar onaylanmıştır.
Faaliyet Yönetmeliği’nin 12. maddesinin üçüncü fıkrası uyarınca Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. (BKM) “Discover Kartlı Sistemi”ne doğrudan katılımına ilişkin kurmayı planladığı bağlantıyı TCMB onayına sunmuş olup, 29 Mayıs 2017 tarihli Yönetim Komitesi Kararı ile söz konusu bağlantı onaylanmıştır.
TCMB, mevzuatla kendisine verilen yetki ve sorumluluklara dayanarak, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemi olarak faaliyet gösteren kuruluşlara ilişkin olarak bu kuruluşların TCMB’den gerekli izinleri alması süreciyle başlayan ve sonrasında sürekli olarak devam eden gözetim faaliyetlerini yürütmektedir. Söz konusu gözetim faaliyetleri devam eden bir süreç olmakla beraber, bu faaliyetlerin bir parçası olarak sistem işleticileri toplanan bilgi ve belgeler aracılığıyla izlenmekte, gerekli görüldüğünde yerinde inceleme ziyaretleri yapılarak işlem ve dokümanlar daha detaylı bir şekilde incelenmekte ve gözetim faaliyetleri sonucunda sistem işleticilerinin TCMB düzenlemelerine ve uluslararası standartlara uyum durumuna ilişkin detaylı raporlar hazırlanmaktadır.
Bu kapsamda, 2017 yılı içerisinde TCMB tarafından BKM, Takasbank ve Garanti Ödeme Sistemleri A.Ş.’ye ilişkin detaylı gözetim faaliyetleri yürütülmüş, yerinde inceleme faaliyetleri gerçekleştirilmiş ve anılan sistemlerin 6493 sayılı “Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun” ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemelerde yer alan hükümler ile BIS Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi (CPMI) ve Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Örgütü (IOSCO) tarafından yayımlanan Finansal Piyasa Altyapılarına İlişkin Prensipler’e uyum durumu incelenerek Gözetim Raporları hazırlanmıştır.
