MENÜ
2.4 Finansal Altyapı
Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2019 yılında gerçekleşen 2,8 milyon adet işlemin toplam tutarı 73 trilyon Türk Lirası olmuştur. 2019 yılı günlük ortalama işlem sayı ve tutarı 11 bin adet ve 295,1 milyar Türk Lirası olarak gerçekleşmiştir. Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2019 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 3,5 daha fazla tutarda işlem gerçekleştirilmiştir (Grafik 2.4.1.1).
Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sisteminde 2019 yılında gerçekleşen 709 milyon adet işlemin toplam tutarı 19 trilyon Türk Lirası olmuştur. 2019 yılı günlük ortalama işlem sayı ve tutarı 2,8 milyon adet ve 77,7 milyar Türk Lirası olarak gerçekleşmiştir. 2019 yıl sonu itibarıyla günlük en yüksek işlem adedine 16 Aralık 2019 tarihinde 7,2 milyon adet işlemle ulaşılmıştır. Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sistemi’nde 2019 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 21,2 daha fazla sayıda işlem gerçekleştirilmiştir (Grafik 2.4.1.2).
2019 yılında her iki sistemin toplam işlem hacmi yaklaşık 93 trilyon Türk Lirası olarak gerçekleşmiştir.
İhale sisteminde ise yaklaşık 130 bin adet mesaj işlenmiştir.
Türkiye Emlak Katılım Bankası A.Ş.’nin 15 Mart 2019 tarihinde TCMB Ödeme Sistemlerine dahil edilmesi ile 2019 yıl sonu itibarıyla katılımcı sayısı 53 olmuştur.
2013 yılında yürürlüğe giren 6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) uyarınca, ülkemiz mevzuatında ilk defa “ödeme sistemi”, “menkul kıymet mutabakat sistemi”, “ödeme hizmeti sağlayıcısı”, “ödeme kuruluşu” ve “elektronik para kuruluşu” gibi kavramlar tanımlanmıştır. Ayrıca, 6493 sayılı Kanun ile müşterilere ödeme hizmeti sunan veya elektronik para ihracı faaliyetinde bulunan ödeme hizmeti sağlayıcıları, ödeme kuruluşları ve elektronik para kuruluşları ile ilgili olarak BDDK; bankaların, banka dışı ödeme hizmeti sağlayan kuruluşların veya diğer finansal kuruluşların üye olarak birbirleri arasında işlem gerçekleştirdikleri ödeme sistemleri ve menkul kıymet mutabakat sistemleri ile ilgili olarak ise TCMB görevlendirilmiştir.
Ancak 6493 sayılı Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten günümüze kadar finansal teknolojiler alanında yaşanan yeniliklerin ve gelişmelerin ödemeler alanını da etkilemesi sonucunda yeni ödeme hizmetlerinin ve uygulamalarının ortaya çıkması, söz konusu Kanun ile alt düzenlemelerinin uygulanması sırasında ortaya çıkan değişiklik ve düzenleme ihtiyacı, TCMB ile BDDK arasında oluşturulan parçalı düzenleme, lisanslama ve denetim yetkilerinin tek bir çatı altında toplanmasını gerekli kılmıştır. Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin, ödeme hizmetleri, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının düzenleme ve denetim yetkisinin tek bir otoritenin yetki ve sorumluluğu altında olmasının; finansal hizmetler ile bu hizmetleri sağlayan kuruluşların gelişimini ve finansal işlemleri hızlandıracağı, genel ekonomiye olumlu katkı sağlayacağı değerlendirilmiştir.
Bu çerçevede, 7192 sayılı ”Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun” (7192 sayılı Kanun), Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliğinin kurulmasına ilişkin maddesi, değişikliğin Resmi Gazete’de yayımlanmasını takip eden altı ay sonra, diğer maddeler ise 1 Ocak 2020 tarihi itibarıyla yürürlüğe girecek şekilde 22 Kasım 2019 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
7192 sayılı Kanun ile getirilen değişiklikler üç ana başlık altında sınıflandırılabilir:
Bu kapsamda, Kanunda öne çıkan değişiklikler aşağıda özetlenmiştir:
FİKKO nezdinde; T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı, BDDK, Sermaye Piyasası Kurulu (SPK), Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu (TMSF) ve TCMB yetkililerinden oluşan Finansal Teknolojiler Daimi Alt Çalışma Grubu, 6 Nisan 2018 tarihinde kurulmuştur. Koordinasyon ve başkanlık faaliyetleri TCMB tarafından yürütülen Çalışma Grubu, 2019 yılında 2 toplantı ve 1 çalıştay yapmıştır. Toplantı, konferans ve çalıştay çalışmaları sonucunda Finansal Teknolojiler Ülke Raporu hazırlanmıştır.
TCMB’ye 7192 sayılı Kanun ile verilen görevler çerçevesinde, TCMB teşkilat yapısında düzenlemeler yapılmıştır. Bu kapsamda, 1 Ocak 2020 tarihinden geçerli olmak üzere, Ödeme Sistemleri ve Finansal Teknolojiler Genel Müdürlüğü altında; FinTek alanındaki gelişmelere ülkemizin ihtiyaçları ve stratejisi doğrultusunda yön verilmesi amacıyla araştırma ve iş birliği faaliyetlerinin yürütülmesi ile ödeme sistemleri, ödeme hizmetleri ve finansal teknolojiler alanındaki gelişmelerin yakından takip edilerek sektörün ihtiyaçlarının anlaşılması ve güçlü bir ekosistem oluşmasına katkıda bulunulmasına yönelik olarak Finansal Teknolojiler Müdürlüğü kurulmuştur.
İstanbul Takas ve Saklama Bankası A.Ş. (Takasbank)’nin Teminat Yeknesaklaştırma Başvurusunun Onaylanması
TCMB, hâlihazırda Pay Piyasası Takas Sistemi, Borçlanma Araçları Piyasası Takas Sistemi ile Çek Takas Sistemini işleten Takasbank’ın, alıcıya karşı satıcı, satıcıya karşı alıcı olmasını ifade eden Merkezi Karşı Taraf (MKT) hizmeti sunduğu piyasalar için teminat ve garanti fonu katkı payı olarak kabul edilebilecek varlık yelpazesinin ve bu varlıkların değerlendirilmesine ilişkin metodolojinin yeknesaklaştırılmasına ilişkin başvurusunu 5 Kasım 2019 tarihinde onaylamıştır. Teminat yeknesaklaştırma, Takasbank’ın MKT hizmeti verilen piyasalarda teminat yönetimi etkinliğinin artırılması ve piyasa katılımcılarının operasyonel maliyetinin/risklerinin azaltılmasını teminen tasarlanan “Tek Teminat Havuzu” projesinin ilk adımı olarak görülmektedir. Takasbank, “Tek Teminat Havuzu” projesinin diğer adımlarını uygulamak üzere çalışmalarını sürdürmektedir.
Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS)’nin Hisse Devrinin Onaylanması
Mastercard Payment Transaction Services Turkey Bilişim Hizmetleri A.Ş. (MPTS) hissedarlarından Mastercard/Europay U.K. Limited Şirketinin sahip olduğu yüzde 99,99’luk hissesinin tamamının Kartek Holding A.Ş.’ye devredilmesine yönelik başvurusu, TCMB tarafından onaylanmıştır. Söz konusu onay sonrasında Şirket unvanı, “Paycore Ödeme Hizmetleri Takas ve Mutabakat Sistemleri A.Ş.” olarak değiştirilmiştir. Unvan değişikliği İstanbul Ticaret Sicil Müdürlüğünce 19 Haziran 2019 tarihinde tescil edilmiştir.
Ayrıca, kartlara ilişkin ödeme ve para transferi işlemlerinin, internet ve mobil cihazlar aracılığıyla güvenli ve kolay bir şekilde kullanılmasını sağlayan Masterpass Hizmeti’nin, MPTS’in talebi doğrultusunda, MPTS’ye verilmiş olan faaliyet izni kapsamından çıkarılmasına karar verilmiştir. Söz konusu Karar 30 Mayıs 2019 tarihli Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. (BKM)’nin Yurtiçi Takas ve Hesaplaşma (YTH) Sisteminde Yaşanabilecek Temerrüt Durumlarında Devreye Girmek Üzere Teminat Mekanizmasının Başvurusunun Onaylanması
BKM’nin işletmekte olduğu, kart ihraç eden ve kart kabul eden kuruluşlar arasındaki kart işlemlerinden kaynaklanan fon transferlerinin gerçekleştirilmesini sağlamak amacıyla takas ve mutabakat işlemlerinin yapıldığı Yurtiçi Takas ve Hesaplaşma (YTH) Sistemi, Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemlerine İlişkin Gözetim Çerçevesi kapsamında “Önemli Ödeme Sistemi” kategorisinde yer almaktadır. BKM’nin bu sistemden kaynaklanan kredi ve likidite risklerini yönetebilmek için Finansal Piyasa Altyapılarına İlişkin Prensipler (Principles for Financial Market Infrastructures, PFMI) doğrultusunda gerekli önlemleri alması gerekmektedir.
Bu kapsamda, anılan riskleri etkin bir şekilde yönetebilmek için BKM tarafından, YTH Sisteminde yaşanabilecek temerrüt durumlarında devreye girmek üzere bir teminat mekanizması tasarlanarak onay için TCMB’ye başvurulmuştur.
BKM’nin oluşturmayı planladığı teminat mekanizmasına ilişkin olarak TCMB tarafından yapılan inceleme sonucunda, söz konusu teminat mekanizmasının devreye alınması Yönetim Komitesinin 2 Temmuz 2019 tarihli Kararı ile uygun görülmüştür.
6493 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemelerde TCMB’ye, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemlerinin kesintisiz işlemesini sağlamak üzere anılan sistemlere ilişkin gözetim faaliyetleri yürütme yetki ve sorumluluğu verilmiştir.
TCMB, mevzuatla kendisine verilen yetki ve sorumluluklara dayanarak, ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemi olarak faaliyet gösteren kuruluşların TCMB’den faaliyet izni alma süreciyle başlayan gözetim faaliyetlerini yürütmektedir. Söz konusu gözetim faaliyetleri devam eden bir süreç olduğu için, bu faaliyetlerin bir parçası olarak sistem işleticileri toplanan bilgi ve belgeler aracılığıyla izlenmekte, gerekli görüldüğünde yerinde inceleme yapılarak işlem ve dokümanlar daha detaylı olarak incelenmekte ve sonuçta sistem işleticilerinin TCMB düzenlemelerine ve uluslararası standartlara uyum durumuna ilişkin detaylı gözetim raporları hazırlanmaktadır.
Bu kapsamda, 2019 yılının ilk yarısında Merkezi Kayıt Kuruluşu A.Ş. (MKK) ve BKM‘ye ilişkin detaylı gözetim takip faaliyetleri yürütülmüş, yerinde inceleme ziyaretleri gerçekleştirilmiş ve anılan sistemlerin 6493 sayılı Kanun ve bu Kanun uyarınca çıkarılan ikincil düzenlemelerde yer alan hükümler ile BIS, Ödemeler ve Piyasa Altyapıları Komitesi (CPMI) ve Uluslararası Menkul Kıymet Komisyonları Örgütü (IOSCO) tarafından yayımlanan PFMI’ya uyum durumu incelenerek Gözetim Takip Raporları hazırlanmıştır.
Diğer taraftan, detaylı gözetim çalışmalarına ilave olarak sistem işleticilerince yürütülen her türlü faaliyet ve gerçekleştirilen tüm yapısal değişiklikler yakından takip edilmektedir.
