MENÜ
Bankalararası Türk Lirası Aktarım Sistemi (EFT), Müşterilerarası Türk Lirası Aktarım Sistemi (PÖS), Elektronik Menkul Kıymet Transfer Sistemi (EMKT) ve İhale Sistemi (İHS) bileşenlerinden oluşan TCMB Ödeme Sistemleri ile anlık ödeme sistemi olan Fonların Anlık ve Sürekli Transferi (FAST), TCMB tarafından geliştirilen ve işletilen sistemlerdir.
EFT’de gerçekleşen işlemlerin toplam tutarı 2021 yılı için 102,46 trilyon TL olmuştur. 2021 yılı günlük ortalama işlem tutarı 411,52 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Sistemde 2021 yılında yaklaşık üç milyon işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 12,6 bin mesaj işlenmiştir. EFT’de tutar olarak 2021 yılında bir önceki yıla göre yaklaşık yüzde 16,8 daha fazla işlemin mutabakatı gerçekleştirilmiştir (Grafik 2.5.1.1).
PÖS’te 2021 yılında gerçekleşen mesajların toplam tutarı 36,90 trilyon TL olmuştur. 2021 yılında günlük ortalama işlem tutarı 148,22 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. Sistemde 2021 yılında 984 milyon işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 3,95 milyon mesaj işlenmiştir. 2021 yıl sonu itibarıyla günlük en yüksek işlem adedine 16 Temmuz 2021 tarihinde 10 milyon adet işlemle ulaşılmıştır. PÖS’te 2021 yılında 2020 yılına göre yaklaşık yüzde 2,1 daha az sayıda işlemin mutabakatı yapılmıştır (Grafik 2.5.1.2). Bu gelişmede FAST Sistemi’nin 8 Ocak 2021 tarihinde devreye alınmasıyla perakende ödemelerin bir kısmının PÖS’ten FAST Sistemi’ne kayması etkili olmuştur.
İhale Sistemi’nde ise günlük ortalama yaklaşık 816 adet mesaj işlenmiştir.
2021 yıl sonu itibarıyla TCMB Ödeme Sistemlerinde 55 katılımcı bulunmaktadır.
TCMB bünyesinde geliştirilen ve 8 Ocak 2021 itibarıyla kullanıma açılan anlık ödeme sistemi FAST, TCMB’nin Türkiye’de ödemeler altyapısının yenilikçi iş yapma yöntemlerini destekleyecek şekilde modernleştirilmesine yönelik başlattığı çalışmaların en önemli adımlarından birisidir. FAST Sistemi 7 gün-24 saat hizmet vermekte olup ödemeler saniyeler içerisinde uçtan uca tamamlanmakta ve kullanıcıların işlemin sonucuna ilişkin anlık olarak bilgilendirilmesi sağlanmaktadır.
İşlem tutar limiti 50 TL ile başlayıp kademeli olarak artırılarak Ağustos 2021 itibarıyla 2.000 TL olarak belirlenmiştir. Sistem üzerine inşa edilen katman servisler sayesinde ödemeler Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) ve ad‑soyad kullanma zorunluluğu olmadan telefon numarası, kimlik numarası, e-posta adresi veya karekod kullanılarak başlatılabilmektedir.
Geliştirilen bu sistem ve katma değerli servislerin devreye girmesi ile toplumda nakit kullanımının azaltılması ve kayıt dışılığın önüne geçilmesi açısından etkinliğin artması beklenmektedir.
2021 yılı içerisinde FAST’tan geçen mesajların toplam tutarı 377,46 milyar TL olmuştur. Günlük ortalama işlem tutarı 1 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. (Grafik 2.5.2.3). Sistemde 2021 yılında 721 milyon adet işlem gerçekleşmiş ve günde ortalama 2 milyon adet mesaj işlenmiştir. 2021 yıl sonu itibarıyla günlük en yüksek işlem adedine 15 Aralık 2021 tarihinde 5,85 milyon adet işlemle ulaşılmıştır. (Grafik 2.5.2.4).
31 Aralık 2021 tarihi itibarıyla sistemin 23 katılımcısı bulunmaktadır. Diğer taraftan ödeme ve elektronik para kuruluşlarının sisteme katılım için başvuruları Haziran 2021 itibarıyla alınmaya başlanmış olup değerlendirme süreci devam etmektedir.
6493 sayılı Ödeme ve Menkul Kıymet Mutabakat Sistemleri, Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Kanun (6493 sayılı Kanun) kapsamındaki ödeme hizmetlerinde karekod kullanılması halinde uyulması gereken ilke ve kurallar ile karekod kullanılarak gerçekleştirilen ödemelerde ilgili tarafların sorumluluklarını belirleyen Ödeme Hizmetlerinde TR Karekodun Üretilmesi ve Kullanılması Hakkında Yönetmelik (TR Karekod Yönetmeliği) 21 Ağustos 2020 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmişti.
TR Karekod Yönetmeliği kapsamında, TCMB, Bankalararası Kart Merkezi A.Ş. (BKM), ödeme hizmeti sağlayıcıları ve 6493 sayılı Kanun kapsamındaki ödeme hizmetlerinde karekod kullanılarak gerçekleştirilen ödeme işlemlerinde birlikte çalışabilirlik ve uygulamada yeknesaklık sağlanabilmesi amacıyla çeşitli yükümlülükler getirilmektedir.
Bu kapsamda, TCMB tarafından kartlı ödemelerde, FAST Sisteminde ve mobil ödeme hizmetlerinde TR Karekod kullanımına ilişkin iş akışlarının da yer aldığı sırasıyla BKM (Kartlı Ödemeler) TR Karekod Teknik İlke ve Kuralları Rehberi, FAST TR Karekod Teknik İlke ve Kuralları Rehberi ve Mobil Ödemeler TR Karekod Teknik İlke ve Kuralları Rehberi hazırlanarak TCMB genel ağ sitesinde yayımlanmıştır.
TR Karekod ile gerçekleşecek ödeme hizmetlerine ilişkin süreçlerde karekodun ve içeriğinde yer alan bilgilerin, ödeme hizmeti sağlayıcıları arasında transfer edilmesini sağlamak üzere Karekod Yönlendirme Sistemi (KYS) BKM nezdinde kurulmuş ve KYS’nin işletim kuralları, katılım şartları ve maliyet prensibine göre ücretlendirme esasları dâhil olmak üzere KYS’nin işleyişine ilişkin usul ve esaslar Karekod Yönlendirme Sistemi Kuralları adı altında TCMB genel ağ sitesinde yayımlanmıştır.
Müşterilerin TCMB tarafından belirlenen gösterim şekline uygun bir şekilde bilgilendirilmesi amacıyla, TR Karekod logosunun kullanım şeklinin belirlendiği TR Karekod Logo Kullanım Yönergesi TCMB genel ağ sitesinde Şubat 2021’de kamuoyuna duyurulmuştur.
Son olarak, 2021 yılı içerisinde, TCMB tarafından sektördeki uygulamanın izlenmesi ve gerektiği durumlarda yönlendirilebilmesi çalışmaları yürütülmüş olup ödeme hizmeti sağlayıcılarının ve TR Karekod işlemleri ile ilgili diğer tarafların uyum çalışmaları yakından izlenmiştir. İçinde bulunulan salgın koşulları, ödeme hizmeti sağlayıcılarının TR Karekod işlemlerinin gerçekleştirilebilmesi amacıyla sayıları sınırlı olan üçüncü taraflar ile çalışılması ve sektörde TR Karekod ile ilgili geliştirmeler konusundaki çalışmaların son döneme bırakılması nedeniyle TR Karekoda geçiş için sınırlı süreye bağlı olarak yüksek maliyetlerin ortaya çıkması ihtimali dikkate alınarak ödeme hizmeti sağlayıcılarına TR Karekoda geçiş için TR Karekod Yönetmeliği hükümlerine uyum sağlanabilmesini temin etmek amacıyla 30 Haziran 2022 tarihine kadar ek süre verilmiştir.
5 Ağustos 2021 tarih ve 31559 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2021/5 sayılı “Uluslararası Banka Hesap Numarası Hakkında Tebliğ (Sayı: 2008/6)’de Değişiklik Yapılmasına İlişkin Tebliğ” ile IBAN Hakkında Tebliğ’in kapsamı 6493 Sayılı Kanun’un 13’üncü maddesinde yer alan tüm ödeme hizmeti sağlayıcılarına uygulanacak şekilde genişletilmiştir. Bu değişiklikle, bankalar ve Posta ve Telgraf Teşkilatı A.Ş. (PTT) dışındaki ödeme hizmeti sağlayıcılarının da para transferine konu müşteri hesapları için IBAN oluşturabilmeleri sağlanmış ancak bankalar dışındaki ödeme hizmeti sağlayıcıları için 6493 sayılı Kanun kapsamında katılımcı olarak yer aldıkları ödeme sisteminin sistem kurallarında IBAN kullanılmasının zorunluluğuna yönelik bir hüküm olmadığı sürece IBAN zorunluluğu aranmamıştır.
28 Haziran 2020 tarih ve 31169 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan 2678 sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararı ile yürürlüğe giren Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği (TÖDEB) Statüsünün 6’ncı maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi uyarınca üye kuruluş mensuplarının uyacakları meslek ilkeleri ve standartlarını belirlemek üzere hazırlanan Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Mesleki Etik İlkeler belgesi ile aynı fıkranın (ğ) bendi uyarınca 7 Kasım 2013 tarih ve 6502 sayılı Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun hükümleri ve diğer kanunlarla tanınmış müracaat hakları saklı kalmak kaydıyla üyeler ve bireysel müşterileri arasındaki ihtilafların değerlendirilmesi ve çözüme kavuşturulmasını temin etmek üzere hazırlanan Türkiye Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşları Birliği Bireysel Müşteri Hakem Heyetine İlişkin Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik belgesine ilişkin onay ve uygun görüş TCMB tarafından 5 Ağustos 2021 tarihinde verilmiştir.
Kripto Varlıkların Ödemelerde Kullanılmamasına Dair Yönetmelik’in Yürürlüğe Girmesi
Kripto varlıkların ödemeler alanında kullanılmasının, işlemin tarafları açısından telafisi mümkün olmayan mağduriyetler yaratma ihtimali bulunduğu ve bu alanda mevcutta kullanılan yöntem ve araçlara karşı güven zafiyeti meydana getirebilecek unsurlar içerdiği göz önünde bulundurularak 1211 sayılı TCMB Kanunu ile 6493 sayılı Kanunda yer alan yetkiler çerçevesinde 16 Nisan 2021 tarih ve 31456 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Ödemelerde Kripto Varlıkların Kullanılmamasına Dair Yönetmelik” yürürlüğe konulmuştur.
Yönetmelik ile kripto varlıkların ödemelerde doğrudan veya dolaylı bir şekilde kullanılması ve buna yönelik hizmet sunulması, ödeme hizmeti sağlayıcıları tarafından ödeme hizmetlerinin sunulmasında ve elektronik para ihracında kripto varlıkların doğrudan veya dolaylı olarak kullanılacağı şekilde iş modellerinin geliştirilmesi ve buna yönelik hizmet sunulması, ödeme ve elektronik kuruluşları tarafından kripto varlıklara ilişkin alım satım, saklama, transfer veya ihraç hizmeti sunan platformlara veya bu platformlardan yapılacak fon aktarımlarına aracılık edilmesi kısıtlanarak kripto varlıkların ödemeler alanının gelişimine zarar vermesinin önüne geçilmesi hedeflenmiştir.
Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik’in ve Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğ’in Yürürlüğe Girmesi
TCMB günün gereklerine uygun olarak sürekli gelişen ve rekabetçi bir ödemeler ekosisteminin oluşmasına katkı sağlamak amacıyla ikincil düzenleme çalışmaları yürütmüştür. Yürütülen ikincil düzenleme çalışmaları kapsamında sektör ihtiyaçları, tüketici şikâyetleri, uluslararası standartlar, en iyi uygulamalar ve diğer ülkelerdeki düzenlemeler de dikkate alınarak uygulamada kuruluşların etkin, sorunsuz ve kesintisiz bir şekilde faaliyet göstermesine katkıda bulunacağına inanılan hususlar, finansal inovasyonun gelişimi de sınırlanmayacak şekilde düzenlemelerin kapsamına alınmıştır.
Bu çerçevede, 27 Haziran 2014 tarih ve 29043 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanıp yürürlüğe giren “Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Kuruluşları ve Elektronik Para Kuruluşları Hakkında Yönetmelik”te daha önce yer alan hüküm ve düzenlemeler de göz önünde bulundurulmuş ve sektör ihtiyaçlarına cevap veren yeni düzenlemelerin hayata geçirilmesi amacıyla 6493 sayılı Kanun’un 12’nci, 14’üncü, 14/A, 18’inci, 19’uncu, 20’nci, 21’inci, 22’nci, 23’üncü, 24’üncü, 25’inci ve 26’ncı maddelerine dayanılarak hazırlanan “Ödeme Hizmetleri ve Elektronik Para İhracı ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcıları Hakkında Yönetmelik” 1 Aralık 2021 tarih ve 31676 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yönetmelikte temel olarak ödeme emri başlatma hizmeti ile hesap bilgisi sağlama hizmetinin sunulmasına yönelik detaylar belirlenmiş, ödeme ve elektronik para kuruluşlarının finansal açıdan sağlam bir yapıya sahip olmalarını sağlayacak asgari öz kaynak yükümlülüğü ve teminat mekanizmasına ilişkin kurallar geliştirilmiş, kuruluşların hukuki ilişki içerisinde oldukları taraflarla ilişkilerin daha sağlıklı kurulabilmesini temin etmek üzere temsilcilik ve dış hizmet sağlayıcılığı kapsamında ilave hükümler getirilmiş, dolandırıcılık faaliyetlerinin engellenmesine yönelik iş yeri kayıt sisteminin kurulması öngörülmüş ve faaliyet izni sürecinde yaşanabilecek aksaklıkların önlenmesine yönelik tedbirler alınmıştır.
Eş zamanlı olarak ödeme hizmetleri ve elektronik para ile ilgili ödeme ve elektronik para kuruluşları tarafından kullanılacak bilgi sistemleri ile ödeme hizmetleri alanındaki açık bankacılık konusunda ödeme hizmeti sağlayıcıları tarafından uyulması gereken usul ve esasların belirlendiği “Ödeme ve Elektronik Para Kuruluşlarının Bilgi Sistemleri ile Ödeme Hizmeti Sağlayıcılarının Ödeme Hizmetleri Alanındaki Veri Paylaşım Servislerine İlişkin Tebliğ” 1 Aralık 2021 tarih ve 31676 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Tebliğ kapsamında uzaktan iletişim aracı kullanılarak gerçekleştirilecek süreçler detaylandırılmış, kuruluşların faaliyetlerini yürütmede kullandıkları bilgi sistemlerine ilişkin mevcut kurallar gözden geçirilerek güçlü kimlik doğrulama, bilgi sistemleri dış hizmet alım sürecinde uyulması gereken gereklilikler ele alınmış ve veri güvenliği ile mahremiyetin artırılması ve ödeme hizmetlerinde kullanılan veri paylaşım servisleri hakkında ilave hükümler getirilmiştir.
Ödeme Hizmetleri Veri Paylaşım Servisleri (ÖHVPS)
Uygulamaya yönelik çalışmaların tüm ekosistem ile iş birliği içerisinde yürütülmesi amacıyla Türkiye Bankalar Birliği (TBB) ve Türkiye Katılım Bankaları Birliği (TKBB) üyesi bankalar, TÖDEB üyesi kuruluşlar ve açık bankacılık alanında faaliyette bulunan şirketlerin katılımıyla geniş katılımlı bir Ödeme Hizmetleri Veri Paylaşım Servisleri (ÖHVPS) Çalışma Grubu kurulmuş, bu oluşum altında 2021 sonuna kadar toplam 16 bilgilendirme toplantısı düzenlenmiştir. Düzenlemelerin yayımlanmasının ardından 24 Aralık 2021 tarihinde gerçekleştirilen bilgilendirme toplantısı ile ÖHVPS Yol Haritası katılımcılarla paylaşılmış ve düzenlemelerde yer alan geçiş hükümleri temel alınarak 2022 yılında gerçekleştirilmesi ve tamamlanması gereken çalışmalar açıklanmıştır.
Buna göre, nezdinde ödeme hesabı bulunduran ve TCMB Ödeme Sistemlerinde 2020 yılı içerisinde gerçekleştirilen hesaba ödeme işlemleri açısından toplam adedine göre ilk on katılımcı arasında yer alan ödeme hizmeti sağlayıcılarının 1 Aralık 2022 tarihine kadar BKM’ye bağlanarak ödeme emri başlatma ve hesap bilgisi hizmetini sunmakla yükümlü olduğu vurgulanmış ve söz konusu bankaların listesi sunulmuştur.
ÖHVPS Eylem Gücü düzenleme çalışmalarıyla eş zamanlı olarak belirlenen uygulama stratejisi doğrultusunda API İlke ve Kurallarının (API Standartları) oluşturulması amacıyla devam etmiştir. 2021 yıl sonu itibarıyla, ÖHVPS Genel Tanıtım sürüm 1.0, ÖHVPS API İlke ve Kuralları (API Standardı) sürüm 1.0, ÖHVPS Ödeme Emri Başlatma Hizmeti Sağlayıcısı (ÖBHS) Müşteri Deneyimi sürüm 1.0 ve ÖHVPS Hesap Bilgisi Hizmeti Sağlayıcısı (HBHS) Müşteri Deneyimi sürüm 1.0 belgeleri tamamlanmıştır.
Ödeme ve menkul kıymet mutabakat sistemi işleticilerinin asli faaliyetlerine ilave olarak sunabileceği üç diğer faaliyet başvurusu onaylanarak Resmî Gazete’de duyurulmuştur. Bir sistem işleticisinin likidite ve kredi risklerinin yönetilmesi amacıyla sistem işletici tarafından hazırlanan teminat mekanizmasındaki değişiklik başvurusu onaylanmıştır. Bir ödeme sisteminin pay devri izin başvurusu onaylanmıştır.
31 Aralık 2021 tarihi itibarıyla 6493 sayılı Kanun uyarınca Türkiye’de faaliyet gösteren sekiz adet ödeme sistemi ve dört adet menkul kıymet mutabakat sistemi bulunmaktadır.
İki şirketin faaliyet izni başvurusu onaylanarak Resmî Gazete’de duyurulmuştur. Beş kuruluşun faaliyet genişletme başvurusu onaylanarak Resmî Gazete’de duyurulmuştur. Altı kuruluşun pay devri izin başvurusu onaylanmış, iki kuruluşun pay devri izin başvurusu reddedilmiştir. Bir kuruluşun faaliyet izninin sona ermesi Resmî Gazete’de duyurulmuştur.
31 Aralık 2021 tarihi itibarıyla 6493 sayılı Kanun uyarınca Türkiye’de faaliyet gösteren 30 adet ödeme kuruluşu ve 26 adet elektronik para kuruluşu bulunmaktadır.
